25 Meey 2021″ XIGASHO: AL JAZEERA IYO WAKAALADAHA WARKA
Tallaabadii ugu dambeysay ee Facebook ay ku reebtay isticmaaleyaasha Falastiiniyiinta iyo xulafadooda ayaa keentay in lais weydiiyo ,in keligood looga dhigay faafreeb iyo in kale
Dhowr saacadood ka dib markii xabad joojintii ugu dambeysay ay ka dhaqan gashay Marinka Gaza, tiro ka mid ah saxafiyiinta Falastiiniyiinta ah ee ku sugan deegaanka xeebta – oo ay ku jiraan weriyaha ugu weyn ee Al Jazeera Wael al-Dahdouh iyo wariye Hisham Zaqqout – waxay ogaadeen in laga hor istaagay inay galaan WhatsApp messenger – oo ah qalab muhiim ah. loo isticmaali jiray in lala xiriiro ilaha, tifaftireyaasha iyo adduunka ka baxsan marinka xanniban ee Gaza .
Sida ay qortay wakaalada wararka ee AP 17 wariye oo ku sugan Gaza ayaa xaqiijiyay in akoonadooda WhatsApp la xayiray tan iyo jimcihii. Duhurnimadii Isniinta, afar weriye oo keliya – oo u shaqeeya Al Jazeera – ayaa xaqiijiyey in akoonadooda la soo celiyey.
Isaga oo la hadlaya Al Jazeera, weriyaha ayaa sheegay in uu la yaabay markii uu farriin ka helay WhatsApp oo sheegaysa in akoonkiisa gabi ahaanba la mamnuucay isla markaana aan la cayimin, kuna soo beegmayso dhawaaqa xabad joojinta 2am (2300 GMT) jimcihii la soo dhaafay.
Zaqqout, saaxiibkii al-Dahdouh, ayaa ku tilmaamay xayiraadda “mid naxdin leh oo aan qiil lahayn” maadaama aan lagu xadgudbin siyaasadaha nuxurka iyo shuruudaha isticmaalka.
Zaqqout wuxuu kaloo sheegay inuu ka helay digniino badan Facebook-ga in akoonkiisa gaarka ah – oo lagu hubiyay calaamada buluuga ah – laga tirtiri karo, isagoo ku andacoonaya inay jabisay shuruudaha isticmaalka.
Akoonada WhatsApp ayaa la mamnuucay muddo seddex maalmood ah ka hor inta aan dib loo howlgelin markale Isniinta, ka dib markii maamulka kanaalka ee Qatar ay la xiriireen maamulka WhatsApp ee Mareykanka.
Xayeeysiin
“Kooxihii iyo wada hadaladii waa soo noqdeen, laakiin waxyaabaha la tirtiray waa la tirtiray, sida haddii aad ku biireyso koox cusub ama aad bilaabayso wadahadal cusub,” ayuu yiri al-Dahdouh. “Waxaan lumiyay macluumaad, sawirro, lambarro, farriimo iyo isgaarsiin.”
Al Jazeera ayaa sheegtay in wariyeyaasheeda ku sugan Qaza ay leeyihiin akoonadooda WhatsApp oo uu xirey qofka martida loo yahay iyada oo aan lala socodsiin.
Xafiiska shabakadda wararka ee fadhigeedu yahay Qatar ee Qaza ayaa lagu burburiyey intii lagu guda jirey dagaalka weerarada cirka ee Israa’iil oo hoos u dhigay daaraha dhaadheer ee guryaha iyo munaaradaha xafiisyada, oo sidoo kale ku yaalay xafiisyada The Associated Press.
Kooxaha u dooda xorriyadda saxaafadda ayaa ku eedeeyay militariga Israa’iil, oo sheegtay in dhismaha ay ku sugnaayeen sirdoonka militariga Xamaas, inay isku dayeen inay faafreebaan wararka ku saabsan weerarada cirka. Milatariga Israel ayaa taleefoon u diray digniin, iyagoo dadkii dhismaha deganaa siiyay hal saac oo ay uga guuraan.
‘Tallaabooyinka cadaawadda’
Facebook iyo bartiisa Instagram-ka ee sawir iyo muuqaal wadaag ah ayaa lagu dhaleeceeyay bishan inay meesha ka saareen qoraalo isla markaana ay tirtireen akoonnada isticmaaleyaasha wax ku qoraya ee ku saabsan mudaaharaadyada looga soo horjeedo dadaalka xoog looga saarayo Falastiiniyiinta guryahooda ku yaal xaafadda Sheekh Jarrah ee Bariga Qudus. Waxay keentay warqad furan oo ay saxiixeen 30 hay’adood oo lagu dalbanayo in la ogaado sababta jagooyinka looga qaaday.
Xarunta Carbeed ee Horumarinta Warbaahinta Bulshada, ama 7amleh, ayaa ku sheegtay warbixin la daabacay bishan in Facebook ay aqbashay boqolkiiba 81 codsiyada ay soo direen Israel ee ‘Cyber Unit’ si looga saaro waxyaabaha Falastiin ka jira sanadkii hore. Waxay ogaatay in 2020, Twitter ay hakisay daraasiin akoon oo dadka Falastiiniyiinta adeegsada iyadoo loo cuskanayo macluumaadka wasaaradda istiraatiijiyadda Israel.
Sada Social, oo ah hay’ad fadhigeedu yahay Daanta Galbeed oo dabagal ku sameysa xadgudubyada ka dhanka ah waxyaabaha Falastiin ee baraha bulshada, ayaa sheegtay inay aruurineyso macluumaad ku saabsan tirada saxafiyiinta ku nool Qaza ee uu saameeyay go’aankii ugu dambeeyay ee WhatsApp.
Ma cadda in weriyeyaasha la bartilmaameedsaday maxaa yeelay waxay la socdeen ogeysiisyada Hamas ee WhatsApp.
Kooxda ayaa loo arkaa inay yihiin “argagixiso” ururada Israel iyo Mareykanka, halkaasoo milkiilaha WhatsApp ee Facebook uu ku yaalo.
Hassan Eslayeh, oo ah weriye madaxbanaan oo jooga Gaza oo barta WhatsApp-ka laga xannibo, ayaa sheegay inuu u maleynayo in laga yaabo in koontadiisa la bartilmaameedsaday maxaa yeelay wuxuu ku jiray koox la yiraahdo Xamaas Media.
“Tani waxay saameyn ku yeelatay shaqadeyda iyo dakhligeyga sababtoo ah waxaan lumiyay wada hadalkii aan lalahaa ilaha iyo dadka,” ayuu yiri Eslayeh.
Xayeeysiin
Tani ma aha markii ugu horreysay ee uu arrimo kala kulmo codsiyada baraha bulshada. Bogga Facebook ee Eslayeh ayaa la tirtiray 17 jeer, isla markaana akoonadiisa Twitter iyo Instagram ayaa marar badan la xayiray oo la tirtiray.
Wuxuu u aaneeyay “talaabooyinka cadawtinimada leh” ee ka dhanka ah saxafiyiinta Falastiiniyiinta cadaadiska Israel, wuxuuna sheegay in maamulada websaydhadan iyo codsiyada ay ku lug leeyihiin qabsashada Israel ayna ka shaqeynayaan sidii loo “caburin lahaa” saxafiyiinta loona dhibaateyn lahaa.
Taariikhda xayiraada saxafiyiinta
Afhayeen u hadlay WhatsApp ayaa sheegay in shirkaddu ay mamnuucayso akoonnada si ay ugu hoggaansamaan siyaasaddooda “si looga hortago waxyeello iyo sidoo kale sharciga khuseeya” Shirkadda ayaa sheegtay inay la xiriirtay warbaahinta usbuucii la soo dhaafay wixii ku saabsan dhaqamadeeda. “Waxaan dib u soo celin doonnaa saxafiyiinta haddii ay jiraan wax saameyn ah,” ayay tiri shirkadda.
Xayeeysiin
Dadka ay saameynta ku yeelatay xannibaadda WhatsApp waxaa ka mid ah labo weriye oo ka tirsan wakaaladda wararka Faransiiska. Adeegga wararka caalamiga ee fadhigiisu yahay Paris ayaa AP u sheegay inay la shaqeynayaan WhatsApp si loo fahmo waxa dhibaatadu tahay loona soo celiyo akoonadooda.
Ma ahan markii ugu horreysay oo saxafiyiin si lama filaan ah looga xannibo WhatsApp. Sannadkii 2019-kii, tiro saxafiyiin ah oo ku sugan Qaza ayaa koontadooda la xiray iyada oo aan la sharraxin. Xisaabaadka kuwa la shaqeeya ururada warbaahinta caalamiga ayaa dib loo soo celiyey kadib markii ay la xiriireen shirkadda.
The New York Times ayaa sidoo kale soo warisay in ilaa 100 koox oo WhatsApp ah ay adeegsadeen Israa’iiliyiinta midigta-fog oo ku sugan gudaha dalka ujeedkiisuna yahay inay ku kacaan rabshado ka dhan ah muwaadiniinta Falastiin ee Israa’iil.
WhatsApp ayaa sheegtay in aysan marin u helin waxyaabaha ku jira sheekaysiga shaqsiyadeed ee dadka, laakiin ay mamnuucayso akoonnada marka la soo sheego macluumaad ay aaminsan tahay in ay muujinayso in adeegsade uu ku lug yeelan karo waxyeelo dhow. Shirkadda ayaa sheegtay in ay sidoo kale ka jawaabeyso “codsiyo sharci oo ansax ah oo ka yimid sharci fulinta macluumaadka xadidan ee aan heli karno”.
XIGASHO: AL JAZEERA IYO WAKAALADAHA WARKA
