Kooxaha u ololeeya Xuquuqda aadanaha ayaa cambaareeyay wax yar kadib markii Fifa ay soo saartay warbixinteeda qiimaynta ah ee Sucuudi Carabiya oo aan cidna la tartamin ee martigelinta Koobka Adduunka ragga ee sannadka 2034, taas oo waddada u xaaraysa in boqortooyada si rasmi ah loo guddoonsiiyo ugu danbeeyn 11_ka bisha December
In kasta oo ay jireen walaacyo muddo dheer laga qabay xaaladda xuquuqul insaanka ee Sucuudiga hadana dhoofiyaha saliidda ugu weyn ee adduunka waxa uu mar hore sii bilaabay barnaamijkiisa dhismaha garoomo kubadeed oo casri ah Iyadoo Fifa oo hoos u dhigtay eedaha xadgudubyada xuquuqda aadanaha ee loo jeedinayo Sucuudiga ay ku abaalmarisay dalabka boqortooyada “celcelis ahaan 4.2 maeeshii ugu sarreeysay abid.
Fifa ayaa sheegtay in tartanka Koobka Adduunka ee 2030, uu ka dhici doono saddex qaaradoodd iyadoo ay jirto suurtagalnimada in ay sababi doonto “saameyn xun oo weyn oo xaga cimilada ah”.
Tartankan 2030-ka ayaa waxaa si wada jir ah u martigelin doona Spain iyo Portugal oo ka kala tirsan Yurub iyo Morocco oo Afrika ah, halka saddexda kulan ee furitaanka ay ka dhici doonaan Uruguay, Argentina iyo Paraguay oo ku yaalla Koonfurta Ameerika, si loo xuso sannad-guurada Koobka Adduunka..
Isagoo xusay in heerkulka xagaaga “uu dhaafi karo 40C”, Fifa waxay qiratay “khatarta sareeysa marka la eego waqtiga dhacdooyinka” sababtoo ah cimilada boqortooyada, waxayna tiri dalabka “ma qeexayo daaqad la soo jeediyay” jadwalka.
Waxay leedahay ” layliga lagu aqoonsanayo daaqadda ugu wanaagsan ee tartanka waxay la timaadaa qaar kakan”.
Si kastaba ha ahaatee, iyada oo la filayo in la sameeyo bilaha jiilaalka sida Qatar samaysay 2022, warbixintu waxay sheegtay in Sacuudi Carabiya “ay ballan qaadayso inay si dhow ula shaqeyn doonto … si loo go’aamiyo waqtiga ugu habboon ee tartanka
Dulucda hore – Sucuudigu waxa uu kharash badan ku bixiyaa ciyaaraha
Sacuudi Carabiya ayaa ku maalgalisay ciyaaraha ku dhawaad £5bn tan iyo 2021, markaasoo dhaxal-sugaha dalkaas uu ka dhigay qayb muhiim ah oo ka mid ah istiraatijiyaddiisa ‘Vision 2030’ ee uu ku doonayo in uu dhaqaalaha ku kala duwanaado.
Waxay martigelisay dhowr munaasabado isboorti oo waaweyn, oo ay ku jiraan kubbadda cagta, Formula 1, Golf iyo feerka, halka Sanduuqa Maalgelinta Dadweynaha ee waddanka uu bilaabay taxanaha LIV Golf ee ka go’ay, la wareegay afar kooxood oo Saudi Pro League ah oo iibsaday Newcastle United.
Si kastaba ha ahaatee, Boqortooyada Khaliijka ayaa sidoo kale lagu eedeeyaa inay maal-gelinteeda ciyaaraha iyo martigelinta munaasabadaha caanka ah u adeegsato inay horumariso sumcadeeda caalamiga ah. Waxaa lagu dhaleeceeyay ku xad-gudubka xuquuqul insaanka, dilkii 2018 ee saxafiga Jamal Khashoggi, ku xad-gudubka xuquuqda haweenka, dembi ka dhigista khaniisnimada, xaddidaadda xorriyadda hadalka iyo dagaalka Yemen.
Ururada aan dowliga ahayn ayaa dhawaan sheegtay, mas’uuliyiinta dibadda ayaa dil toogasho ah ku fuliyay ugu yaraan 200 oo qof sagaalkii bilood ee ugu horreeyay 2024, taasoo ah tii ugu sarreysay muddo soddon sano ah.
Dadka u ololeeya deegaanka ayaa sidoo kale ku eedeeyay gobolka qaniga ku ah saliidda in ay hurinayso isbeddelka cimilada iyada oo loo marayo warshadaheeda shidaalka.
Nusqaamaha iyo boos celinta’ ee xuquuqda aadanaha
Muhiimad gaar ah, Fifa waxay ku nuuxnuuxsatay in qiimaynteeda xuquuqul insaanka aysan ahayn “in aan si badheedh ah looga saarin dalalka iyadoo lagu salaynayo xaaladdooda guud ee xuquuqul insaanka” taas beddelkeedana “ay ku salaysan tahay caddaynta sida waxtarka leh ee ay qandaraaslayaashu u doonayaan inay wax uga qabtaan khataraha xuquuqda aadanaha ee ku xiran tartanka”.
Iyadoo sharraxaysa qiimeynta ‘dhex dhexaad’ ee dalabka Sacuudiga ee qiimeynta khatarta ah ee xuquuqda aadanaha, warbixinta Fifa ayaa sheegaysa in: “Hawlgalka ku lug leh hirgelinta tallaabooyinka kala duwan ee lagu qeexay Istaraatiijiyada Xuquuqda Aadanaha, gaar ahaan meelaha qaarkood, waxay ku lug yeelan karaan dadaal iyo waqti badan …
Si kastaba ha ahaatee, shaqada baaxadda leh iyo heerka ballanqaadka la taaban karo ee ay muujiyeen tartanka iyo daneeyayaasha muhiimka ah, oo ay weheliso heerka muuqda ee horumarka iyo muddada 10-ka sano ah, ayaa ah arrimo yareynaya in la tixgeliyo, iyadoo ay sidoo kale jiraan fursado muhiim ah oo loogu talagalay tartanka si ay gacan uga geystaan saamaynta ballaaran ee xuquuqul insaanka ee togan ee Sacuudi Carabiya iyadoo hoos imanaysa dalladda Hiigsiga 2030 ee dalka.”
Warbixinta Fifa ayaa tixraacaysa “sida ay uga go’an tahay dawladda inay ixtiraamto, ilaaliso oo ay buuxiso xuquuqaha caalamiga ah ee la aqoonsan yahay ee la xidhiidha tartanka oo ay ku jiraan dhinacyada badbaadada iyo amniga, xuquuqda shaqada, xuquuqda carruurta, sinnaanta jinsiga iyo takoor la’aanta, iyo sidoo kale xoriyada hadalka (oo ay ku jirto xorriyadda saxaafadda)”.
Laakiin qiimayntu waxay sidoo kale “muujinaysaa meelaha loo baahan yahay dib-u-habayn sharci oo dheeraad ah waxayna tixraacaysaa baahida loo qabo dhaqangelin wax ku ool ah, taas oo la’aanteed khatarta xaaladaha shaqo ee aan fiicnayn la kordhin karo”.
Marka loo eego kala duwanaanshaha iyo ka-hortagga takoorka, warbixintu waxay xustay nusqaamaha iyo dib u dhigista hirgelinta heerarka caalamiga ah ee khuseeya, gaar ahaan meelaha loo arko inay ka hor imanayaan shareecada Islaamka. takoorid [iyo]…sidoo kale waxa ay go’aansatey in ay dib u eegis ku sameyso oo ay suurta gal tahay in ay wax ka baddal ku sameyso sharciyada khuseeya taas oo qayb ka ah ballanqaadyada dowladda ee hoos yimaada heerarka caalamiga ah.”