13″ May”2023″ BBC
Aabbaha dhalay wiil ka mid ahaa askar loo qaaday Uganda oo halkasi ku geeriyooday ayaa waxaa uu cabasho ka muujiyay in ilaa iyo imika aysan jirin cid dowladda ka tirsan oo geerida wiilkiisa iyo shakiga uu ka qabo in “xubno lagala baxay” kala so xiriirta.
Xasan Maxamed Nuur oo ah aabbaha dhalay Xasan Maxamed Xasan ayaa sheegay in uusan xitaa arkin meydkii wiilkiisa oo lagu aasay magaalada Muqdisho.
“Aniga sawirkiisa waan arkay umadda oo dhan way aragtay Soomaalida oo dhan way aragtay, aniga ma arkin meydka wiilkeyga oo isaga waxaa la keenay Xamar anigana Ceelbarde ayaan joogaa,” ayuu yiri Xasan Maxamed .
“Dowladda wax ay ii sheegtay malaha, qof ila soo hadla oo i qanciya ma arkin, marka dhibaatadaas ayaa i haysata, sidaas ayaana la igu sameeyay,” ayuu intaa ku daray.
Xasan Maxamed Nuur oo BBC la hadlay ayaa sheegay in markii wiilkiisa loo qaadayay Uganda aan lagu wargalin islamarkaana uu ogaaday oo kali ah markii uu geeriyooday.
Waxaa laga qaaday degmada Xudur waxaa la geeyay Uganda, markii halkan laga qaadayay aniga la imia ogeysiin, waxaana la ii sheegay in Uganda loo qaaday uuna halkaasi ku dhintay, ayuu yiri Xasan.
Xasan Maxamed Nuur ayaa imika ka dalbanaya dowladda federaalka ee Soomaaliya in xaqiisa ay siiso maaddaama uu wiilkiisa dhintay.
“Dowladda waxaan ka codsanayaa oo aan uga baahnahay in cunugii dhibaatadan wayba gaartay in xuquuqdiisa la i siiyo ayaa rabaa” ayuu yiri aabbe Xasan.
Xasan Maxamed Nuur ayaa dhanka kale sheegay in meydka wiilkiisa markii la baaray la ogaaday in ay ka maqan yihiin qaar ka mid ah xubnaha jirkiisa.
“Meydka waa la soo qaaday Xamar ayaa la keenay markii Xamar la keenay oo qabrigii la qoday ayaa dhibaatadan lagu arkay, isbitaal ayaa loo qaaday waa la baaray waxana al yiri kiliyaha, wadnaha iyo uur-kujirta oo dhan ayaa lala baxay ayaa la yiri” ayuu yiri Xasan
Sidee ayay wax u dhaceen?
Toddobaadkii hore dad careysan ayaa dibad baxyo rabshado wata ka sameeyay magaalada Xuddur ee gobolka Bakool, dibad baxayaasha ayaa sheegaya in askari tababar loogu qaaday dalka Uganda oo ka soo jeeda deegaankaasi uu halkaa ku xanuusaday ka dibna uu geeriyooday, hase ahaatee dadka shalay isugu soo baxaya Xuddur ayaa sheegaya in askariga oo maydkiisa la soo celiyay ay jirkiisa ka muuqdaan qalliinno, waxa ayna ku andacoodeen in ay ka maqan yihiin xubno.
Qoyska wiilka ayaa ku andacoonayay in qaar ka mid ah xubnihiisa lala baxay, balse wasiirka wasaaradda gaashaandhigga Soomaaliya Cabdiqaadir Maxamed Nuur, ayaa BBC uga warramay waxa ka jira qalliinka lagu sameeyay marxuumka iyo xubnaha ka maqan wuxuuna yiri, “Waxaan rabaa in aan shacabka Soomaaliyeed u bayaaniyo kiiskan la’isla dhex marayo, marxuumka waxa uu ka tirsanaa askartii tababarka loogu qaaday Uganda, ka dibna waa uu xanuunsaday, isbitaalka ayaana daweyn loogu qaaday, intaa ka dib xanuunkii ayuu u geeriyooday”.
Wasiirka oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri “Markii uu geeriyooday marxuumka waxa aan la xiriirnay ehelkiisa, waxa aan weydiinnay in ay bixiyaan idanka in marxuumka lagu aasayo gudaha dalka ama Uganda waxa ayna bixiyeen idan ah in dalka la keeno”.
Baraha bulshada ayaa lagu baahiyay sawirrada marxuumka oo laabta illaa caloosha ka qalan taasi oo walaac ka dhex abuurtay bulshada Soomaaliyeed.
Wasiirka gaashaandhigga Soomaaliya, oo arrintaasi ka jawaabaya ayaa yiri, “Nidaamka dalka u yaalla ama dalalka caalamkaba, marka uu qof ajnabi ah ku geeriyoodo dal kale, in la hubiyo qofka waxa uu u dhintay si loo diyaariyo warbixin dhameystiran oo ku saabsan geeridiisa, marxuumkana waxaa lagu sameeyay baaritaan gudaha ah, baaritaanka gudahana waxa lagu qasban yahay in qofka jirkiisa la jeexo, ka dib baaritaankii, dokumentiga caddeynta baaritaanka iyo marxuumka ayaa laga soo saaray isbitaalka.”
Wasiirka oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri “Markii dalka la keenay marxuumka, jeexitaankii baaritaanka ayey dadku u fasireen in xubno lagala baxay, aniga waxa aan ka shaqeyn jiray safaaradda Ankara ee Soomaaliya, xilligii dhaawacyada la keeni jiray kuwa geeriyooda isla sidaas ayaa loo baari jiray oo waa la jeexi jiray waana cilmi adduunka oo dhan ka jira, marba qofka haddii uu ku geeriyoodo dal kale waa qasab in la sameeyo baaritaanka iyadoo la jeexayo marxuumka.”
Cumar Cabdullaahi Maxamuud oo ah gudoomiyaha magaalada Xuddur ayaa wareysi ay layeelatay BBC-du waxa uu ka warbixiyay caddeymo ay la wadaageen ehelada marxuumka iyo fal-celinta ehelka ee ku aaddan dokumeentiyada isagoo yiri, “Warqadihii baaritaanka oo dhan ayaa naloo soo diray, bulshada waan la wadaagnay, welina waxa ay qabaan shaki, hadda waxa ay noqotay in wiilka aabihiis loo diro Muqdisho si uu u soo baarto wiilkiisa wixii ka maqan iyo in xubno lagala baxay, anaga billow illaa dhamaad ayaan ognahay xaqiiqada.”
Ciidamada tababarrada loogu qaado dalka dibaddiisa ayaa inta badan la mariyaa tijaabo caafimaad iyadoo natiijadu ay tahay mid go’aamin karta safarkooda tababarka, Wasiir Cabdiqaadir, oo aan weydiinnay in baaritaan ay mareen ciidamada ka hor inta aan loo qaadin tababarka ayaa yiri, “Ninkan waxaa jiray xanuun hore oo uu qabay, dhkhaatiirtuna waa ay caddeeyeen, waxaa dhici karta in baaritaannadii hore si dhameystiran aan loo marsiinin weyna dhici kartaa in lagusoo booday marka waa xanuun caadi ah ninkan waxa uu u geeriyooday, ehelkiisa haddii ay doonayaan in si hoose loogu sharraxo diyaar ayey dowladdu ula tahay.”
Wasiir Cabdiqaadir, oo hadalkiisa sii wata ayaa yiri “Qof kasta oo soomaaliyeed mas’uuliyad ayaa inaga saaran waliba muwaadiniinta tababarka ugu maqan dalka dibadiisa, dawllada Uganda waxaa inga dhexeeya xiriir iyo wada shaqeyn, horay waxaan ugu dirnay 3,000 oo ciidamo ah, haddana sidoo kale 3,000 oo kale ayaan ugu dirnay tababar, marka ma jiraan wararka war-xumo tashiilka ah ee bulshada lala dhex wareegayo.”