19″ May”2023
U qeybsanaha Qaramada Midoobay ee arimaha xuquuqul insaanka Volker Turker oo ku sugan magaalada Nairobi ayaa ugu baaqay maamulada dawladaha iyo bulshada rayidka ah inay ka qayb qaataa n arrimaha xuquuqul insaanka si loo xaqiijiyo in dunidu ay fahanto waxa ay xuquuqul insaanka ku saabsan tahay
Hadalka Volker Turker ee xaaladaha xuquuqul insaanka Afrika iyo caalamkaba ayaa yimid mrkii uu ka qeybgalay kulan ay Nairobi Ku yeesheen dhammaan madaxda hay’adaha Qaramada Midoobay
UN ma aha oo kaliya nabadda, amniga ama horumarka, laakiin sidoo kale waxay khusaysaa xuquuqda aadanaha.
Doorkeygu waa in aan xaqiijiyo in aan kor u qaadno dhammaan xuquuqda aadanaha oo aan sidoo kale iftiimino xaaladaha xuquuqda aadanaha ee adduunka.
Waxaan horumarinaa oo ilaalinaa xuquuqda aadanaha ee dadka. Xafiiskaygu wuxuu la socdaa oo ka warbixiyaa xaaladaha xuquuqul insaanka isagoo la shaqaynaya hay’adaha dalka, bulshada rayidka ah iyo dadka caadiga ah.
Waxa kale oo ay ku lug leedahay dukumeenti, warbixino, la socodka, la shaqaynta dhibbanayaasha, xidhiidh la samaynta maamulka, iyo gorgortanka
Afrika waxay la kulantay xad-gudubyo badan oo xuquuqda aadanaha ah oo ay gaysteen dowladuhu intii lagu jiray Covid-19 sida xiritaanno iyo xannibaado dhaqdhaqaaqa. Sidee ayuu xafiiskaagu u wajahay arintaas o arrinta..?
Goor hore, laba bilood ka dib markii lagu dhawaaqay faafitaanka cudurka, waxaan soo saarnay siyaasad kooban oo ku socota adduunka oo qeexaysa sida xuquuqda aadanaha ay u saameysay masiibada.
Tusaale ahaan, wadamada sharciga degdega ah laga soo saaray, waxaanu carrabka ku adkaynay inay tahay in la beegsado iyo sidoo kale ku meel gaadh.
Waddamada qaarkood, sharcigan ayaa loo isticmaalay in lagu xaddido goobaha madaniga ah iyo xuquuqda siyaasadeed.
Runtii, qaar ka mid ah wadamada waqooyiga caalamka ayaa kaydiyay tallaalo la rabay in lagu qaybiyo adduunka oo dhan.
Gobolkani waxa uu sii wadaa in uu la kulmo iskahorimaadyada Suudaan, Koonfurta Suudaan, Itoobiya, DR Congo, iyo Soomaaliya. Waa maxay heerka xadgudubyada xuquuqul insaanka ee la xiriira iskahorimaadyada?
Colaadda iyo rabshadaha had iyo jeer waa war xun oo xuquuqda aadanaha ah. 1997, waxaan ka shaqeeyay Kisangani, DRC markii uu dagaal sokeeye ka dhacay.
Waxa aan goob joog u ahaa naxdin. Waxaan u baahannahay inaan fahamno in dagaal iyo rabshado aysan weligood xal ahayn, maadaama uusan qofna guuleysan.
Waxaa jiray hindise xooggan oo uu sameeyay Midowga Afrika, oo ah in la aamuso qoryaha marka la gaaro 2020. Aamusista hubkan macno ahaan waxay ka dhigan tahay in dhammaan dagaallada ka socda qaaradda ay joojiyaan. Read: HRW says Mozambique’s use of militia ‘dangerous’
Itoobiya, xannibaado lagu soo rogay helitaanka gargaarka bini’aadantinimo iyo gargaarka ayaa loo isticmaalay hub dagaal Miyaad aragtay xaalad noocan oo kale ah meelo kale?
Xaalado badan oo iskahorimaadyo ah, arrintu waa in had iyo jeer la siiyo hay’adaha samafalka inay galaangal u yeeshaan dadka ay saameeyeen.
Waxaad u baahan tahay inaad la xaajooto dhammaan dhinacyada isku haya. DRC, tusaale ahaan, waxaan kala xaajoodnay dhammaan kooxaha hubaysan si aan u helno.
Waxay ahayd arrin ka taagan Suuriya iyo Ukraine, laakiin waa inaan ku adkaysannaa gelitaanka aan xannibnayn ee dhibbanayaasha.
Maxaad ka qaadanaysaa khatarta sare ee xaalufinta deegaanka ama barakicinta bulshooyinka Afrika ee ka dhashay meelaha macdanta ama mashaariicda kaabayaasha?
Sannadkii hore, dhammaan waddamada xubnaha ka ah Qaramada Midoobay waxay aqoonsadeen in qof kastaa uu xaq u leeyahay inuu helo deegaan nadiif ah, caafimaad qaba, oo waara. Waa in aan hubinno in xuquuqahan la fuliyo sababtoo ah waxaan markhaati u nahay xaalufka deegaanka iyo isbedelka cimilada waqtiga dhabta ah.
Waa in aan ka qayb-galno dadka ay deegaanku saamaysay go’aamada aan qaadaneyno si aan u wanaajino xaaladooda.
Xuquuqda Aadanaha, gaar ahaan ka ganacsiga carruurta waa arrin muhiim ah oo ku saabsan xuquuqda aadanaha adduunka oo dhan. Waa sidee xaaladda Afrika?
Dagaal kasta oo ka ganacsiga hubka, walxaha sharci darrada ah, iyo sidoo kale aadanaha ayaa ku badan. Waxaan ku aragnay Yurub, Aasiya iyo Afrika sidoo kale, halkaas oo aan ku aragnay Boko Haram Nigeria oo adeegsatay afduub, ka ganacsi, iyo dambiyo abaabulan.
