30″ December “2022” BBC
Dowladda (UK) waxay ka fiirsaneysaa inay soo bandhigto xayiraadaha ‘Covid’ ee soo-booqdayaasha Shiinaha, sida uu sheegay Xoghayaha Difaaca Ben Wallace.
Dhowr waddan – oo ay ku jiraan US, Japan, Italy iyo Malaysia – ayaa hadda dhaqan geliya tijaabada dadka soo booqda Shiinaha.
Tani waxay daba socotaa kiisas badan oo Shiinaha ka dib go’aankii Beijing si wax ku ool ah u soo afjartay siyaasaddeeda eber-Covid.
Maxaa hore u dhacay masiibada?
Australia waxay soo rogtay qaar ka mid ah xayiraadaha safarka ee ugu adag. Laga soo bilaabo 2020, waxay ka xidhay xuduudaheeda kuwa aan deganayn waxayna ka mamnuucday Australiyaanka inay u safraan dibadda (waxooga reeban).
Waddamada ay ka mid tahay UK waxay ahaayeen kuwo debecsan. Waxay uga baahdeen imaatinka caalamiga ah inay isticmaalaan huteelada karantiilka oo ay qaataan tijaabooyinka Covid.
Ka dib markii uu cudurku bilaabmay 2020, Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO) wuxuu sheegay inaysan guud ahaan taageersanayn mamnuucista safarka, maadaama ay “caadiyan aan waxtar lahayn”.
Waxay tiri: “Tallaabooyinka safarka ee sida weyn u farageliya taraafikada caalamiga ah waxaa laga yaabaa in la caddeeyo oo keliya bilowga dillaaca, sababtoo ah waxay u oggolaan karaan waddammada inay waqti helaan.”
Ka dib soo ifbaxa kala duwanaanshaha Omicron waxay mar kale ka digtay mamnuucista safarka bustaha, iyadoo sheegtay inaysan joojin doonin faafitaanka caalamiga ah.
“Waxay si xun u saameyn karaan dadaallada caafimaadka adduunka…iyaga oo ku dhiirigelinaya waddamada inay soo sheegaan oo wadaagaan xogta cudurrada faafa iyo isku xigxiga,” ayay tiri.
Maxay WHO hadda leedahay?
Agaasimaha guud ee WHO ayaa sheegay in uu “aad uga walaacsan yahay xaaladda isa soo tareysa ee Shiinaha, iyadoo ay sii kordhayaan warbixinnada cudurrada daran”.
Waxa uu sheegay in WHO ay u baahan tahay macluumaad faahfaahsan oo dheeraad ah si loo fahmo khatarta ay abuurtay xaaladda dhulka Shiinaha.
Bartiisa Twitter-ka ayuuna ku sii daray: “Maqnaanshaha xog dhamaystiran oo ka timid Shiinaha, waa la fahmi karaa in dalalka adduunku ay u dhaqmaan siyaalo ay rumeysan yihiin inay ilaalin karaan dadkooda.”
Professor Andrew Pollard, oo ah maamulaha kooxda tallaalka Oxford ayaa u sheegay BBC News: “Isku dayga in la mamnuuco fayraska iyadoo la hagaajinayo waxa aan ku sameyneyno safarka ayaa mar hore la tusay inaysan si wanaagsan u shaqeynin.
“Waxaan aragnay in xayiraadda safarka dalal kala duwan inta lagu jiro cudurka faafa, taasi ma joojin fayrasyadaas u socdaalaya adduunka oo dhan ugu dambeyntii.”
Erayga “ugu dambeyntii” halkan waa muhiim, sababtoo ah cilmi-baaristu waxay soo jeedinaysaa in xannibaadaha safarka ay u muuqdaan oo kaliya inay dib u dhigaan faafitaanka fayraska ku faafaya waddan, laakiin aan si buuxda u ilaalin karin.
Waa maxay cilmi-baaris kale oo halkaas ka jirtay?
Cilmi baaris lagu daabacay joornaalka Nature, bishii Diseembar 2020, ayaa sheegtay in xannibaadaha ay si wanaagsan u shaqeeyeen markii Covid uu markii ugu horreysay bilaabay inuu ku faafo adduunka oo dhan, laakiin wuxuu noqday mid waxtar yar markii dambe la soo bandhigay.
Daraasad ay samaysay Xarunta Sayniska Bulshada ee WZB Berlin ee Jarmalka oo eegaysa xannibaadaha safarka iyo heerka dhimashada in ka badan 180 waddan ayaa gaadhay gunaanad la mid ah waxayna ku dartay:
saameynta ugu weyn waxay ahayd markii dalalku mamnuuceen safarka ka hor inta aan la diiwaan gelin 10 dhimasho ama ka badan karantiilka dhammaan dadka safarka ah ayaa ka waxtar badnaa mamnuucista gelitaanka (taas oo xaaladaha qaarkood laga reebay muwaadiniinta soo laabanaya).
Saynisyahan kale oo la taliya dowladda UK, Prof Mark Woolhouse, ayaa u sheegay Xaqiiqda Hubinta in xaddidida imaatinka Shiinaha ee imanaya UK aysan wax badan ka tari doonin in la xaddido tirada kiisaska Covid ee dalkan.
“Waxaan hadda ku haynaa kiisas aad u badan oo ‘Covid-19 ah halkan Boqortooyada Midowday’ oo loogu talagalay kiisaska la soo dhoofiyo si ay gacan weyn uga geystaan,” ayuu yidhi.
Ka warran noocyo cusub
Waxa kale oo la soo jeediyay in xannibaaduhu ay ka hortagayaan noocyada cusub ee Covid ee iman kara UK.
Si kastaba ha noqotee, haddii uu jiro kala duwanaanshuhu, ayuu yidhi Prof Woolhouse, xannibaadaha socdaalku aad ayay u daahayaan.
“Waxay hubaal ahaan doontaa inay halkan mar hore soo gaadhay,” ayuu yiri,
“Tallaabooyinka waxay shaqeyn karaan oo kaliya haddii kala duwanaanshuhu uu dhaco inuu soo baxo inta lagu jiro muddada tillaabooyinka jira iyo xitaa markaas kaliya dib ayay u dhigayaan, kama hortagayaan, imaatinka kala duwanaanshaha.”
Ka sokow, kala duwanaansho cusub uma badna inuu ka yimaado Shiinaha marka loo eego meel kasta oo adduunka ah.
“Inkasta oo Shiinuhu uu si cad u dareemayo mowjad la taaban karo, ma jirto sabab looga shakiyo in mowjaddaasi ay noqon doonto mid wax u dhimaysa soo ifbaxa noocyo cusub,” ayuu yidhi Prof Woolhouse.
“Kala duwanaanshiyaha soo socda ayaa ugu yaraan u badan inuu ka soo baxo meel gebi ahaanba ka duwan – hadda waxaa jira ku dhawaad afar milyan oo kiisas la soo sheegay todobaadkii adduunka oo dhan (waana hubaal in tiro aad u badan aan la soo sheegin). Markaa maxay xoogga u saarayaan Shiinaha oo keliya?”
