12″ Jan “2023” Read the original article on HRW.
Afrika: Xadgudubyadu waxay wali hanjabaad ku hayaan Xuquuqda aadanaha-Iyadoo Isku dhacyadu ay yihiin kuwa ugu sii Khatarta badan, Human Rights Watch ayaa maanta ku sheegtay Warbixinteeda Adduunka 2023 oo ka kooban 712 bog, Dheeho.com
Hogaamiyayaasha Afrika ayaa ku guul daraystay in ay wax ka qabtaan tacadiyada baahsan ee ka dhanka ah dadka rayidka ah ee ay gaysanayaan ciidamada ammaanka ee dawladdaha iyo kooxaha hubaysan ee aan dawliga ahayn,Iyadoo si aan ku filnayn u siineeysa dadaallo gaabis ah oo dhinaca caddaaladda ee dhibanayaasha martida u noqday gabood-fallada qaaradda oo dhan.
Human Rights Watch ayaa maanta sidaas ku sheegtay Warbixinteeda Adduunka ee 2023, oo tixraacay dhacdooyinka Xadgudubyada ee dhacay 2022-da kaas oo dib-ugu-noqonaya ilaalin la,aanta dimuqraadiyda iyo sareynta sharciga.
Midowga Afrika (AU) iyo hababka maamul-hoosaadyadu waa inay si degdeg ah u qaataan tillaabooyin ayna dejiyaan nidaamyo lagu hubinayo la socodka iyo warbixinnada xuquuqul insaanka ee adag ee goobaha colaadaha, loogana hortago gabood-falo hor leh iyo masiibo bini’aadantinimo.
Ugu yaraan 15 iskahorimaadyo hubaysan, oo ay ku jiraan Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo, Cameroon, Ethiopia, Mozambique, Mali, Burkina Faso, iyo South Sudan, ciidamada dawladda ama kooxaha hubaysan ee aan dawliga ahayn ayaa ku lug yeeshay xadgudubyada ka dhanka ah ray犀利士 idka.
Warbixinta caalamiga ah ee 2023-ka oo ka kooban 712 bog, daabacaadkeeda 33aad, Human Rights Watch waxay dib u eegtaa ku dhaqanka xuquuqul insaanka ee ku dhawaad 100 wadan oo Somalia ay ku jirto
Hagaajinta Ilaalinta Xuquuqda Dadka Rayidka ah, Iyo La Xisaabtanka Kuwa Xadgudubyada Geeysanaya ayay warbixintu Ku baaqday-Iyadoo Somalia Kooxda Alshabaab farta lagu fiiqay in ay yihiin kuwa ugu daran ee geeysta xadgudubyada dadka rayidka ah ,Burburinta ceelasha biyaha iyo dhaca xoolaha bulshooyinka abaareeysan ee ku nool meelaha aysan wali dowladu gaarin ayaa bartilmaameed u ah xadugudbyo joogto ah
Waqooyiga Itoobiya, colaadaha ka taagan gobollada Tigreega, Axmaarada iyo Canfarta ayaa saameyn xun ku yeeshay dadka rayidka ah- iyadoo Kooxda fallaagada ee M23 ee ay Rwanda taageerto ee ka dagaalanta bariga Congo ay mar kale ka geysateen gobolka-xadgudubyo baahsan iyadoo isla xisaabtan la’aantu ay sii wado in ay dhiirigaliso kuwa xadgudabaya
Qormadeeda hordhaca ah, Ku-simaha Agaasimaha Fulinta Tirana Hassan waxa ay ku sheegtay in dunidan ay awoodda isku beddeshay, aanay suurtogal ahayn in lagu tiirsanaado koox yar oo u badan dawladaha Waqooyiga Caalamka si ay u difaacaan xuquuqul insaanka.
Abaabulka aduunka ee ku xeeran dagaalka Russia ee Ukraine waxa uu ina xasuusinayaa awooda aan caadiga ahayn marka ay dawladuhu ogaadaan waajibaadkooda xuquuqul insaanka ee heer caalami.
Mas’uuliyadda waxay saaran tahay waddamo gaar ah, yar iyo weynba, inay ku dhaqmaan qaab-dhismeedka xuquuqul insaanka siyaasadahooda, ka dibna ay ka wada shaqeeyaan ilaalinta iyo horumarinta xuquuqda aadanaha.
https://www.hrw.org/news/2023/01/12/africa-conflicts-violence-threaten-rights
Hagaajinta Ilaalinta Rayidka, La Xisaabtanka Xadgudubyada
Dadaallada gobolka ee wax looga qabanayo dhibaatooyinka qaarkood ee Afrika 2022-ka waxay waayeen rabitaan siyaasadeed iyo hoggaan ku filan, taasoo ka dhigtay dad aan tiro lahayn oo rayid ah oo ay ku dhaceen iskahorimaadyo iyagoo aan jirin meel ay u leexdaan,” ayuu yiri Mausi Segun, agaasimaha Afrika ee Human Rights Watch.
“Habka ugu wanaagsan ee lagu xaqiijin karo xalalka wax ku oolka ah ee Afrikaanka ah ee dhibaatooyinka Afrika waxay noqon doontaa in hoggaamiyeyaasha ay si hufan u geeyaan qalabka xooggan ee ay awoodaan si loo ilaaliyo dhibanayaasha xadgudubyada xuquuqda aadanaha.”
Bishii Nofembar, wadahadal uu AU hogaaminayey ayaa lagu soo gabagabeeyey joojinta heshiiskii colaadeed ee Itoobiya ee Tigray-ga ee u dhexeeyay dawladda federaalka iyo maamulka Tigrayga.
Mozambique, Ururka Horumarinta Bulshada Koonfurta Afrika (SADC) iyo Rwanda ayaa taageeray militariga Mozambique ee dagaalka hubaysan kula jira kacdoonka Islaamiga ah ee loo yaqaan Ansar al-Sunna Wa Jamma (ASWJ), oo xiriir la leh Dawladda Islaamka. Colaadda ka jirta gobolka Cabo Delgado ayaa sababay weerarro sharci darro ah oo ka dhan ah dad rayid ah iyo barakaca gudaha in ka badan 940,000 oo qof afartii sano ee la soo dhaafay.
Galbeedka Afrika, gaar ahaan Burkina Faso, Guinea, iyo Mali, ma jiraan wax horumar ah oo laga sameeyay xaaladaha soo dajiyay afgambiga dhowaan. Midowga Afrika iyo Ururka Dhaqaalaha ee Galbeedka Afrika ayaa ka jawaabay inay hakiyaan xubinnimada waxayna ku soo rogeen ama ku hanjabeen cunaqabatayn.