https://www.bbc.com/news/amp/world-africa-54690561
Waxaa qoraty Mary Harper tifaftiraha, BBC News Service Africa
Al-Shabaab ayaa in ka badan toban sano kula dagaallameysay dowladda ay taageerto Qaramada Midoobay magaalada Muqdisho
Iyadoo la adeegsanayo cabsi gelin iyo rabshado, kooxda xagjirka ah ee Islaamiyiinta ah ee Al-Shabaab waxay uruurisaa dakhli aad u badan sida maamulada dalka ka jira, ayaa lagu yiri warbixin.
Dagaalyahannadu waxay ururiyaan ugu yaraan $ 15m (£ 11m) bishii, in ka badan kala badhna waxay ka yimaadaan caasimadda Muqdisho, Machadka Hiraal ayaa sidaas yidhi.
Ganacsiyada qaarkood waxay lacag siiyaan mujaahidiinta iyo dawladda caalamku aqoonsan yahay.
Kooxdu waxay maamushaa inta badan koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya laakiin waxay awood u yeelatay inay awooddeeda ku fidiso meelaha ay maamusho dowladda ee fadhigeedu yahay Muqdisho.
Yey yihiin al-Shabaabka Soomaaliya?
Tilmaame kooban oo ku saabsan Soomaaliya
Warbixinta ayaa ku tilmaamtay “waxashnimo” habka kooxdu lacagaha uga qaado dadka reer miyiga ah.
Warbixinta ayaa lagu yiri “Cabsida iyo hanjabaada lagu kalsoonaan karo ee noloshooda ayaa ah mida kaliya ee dhiirrigelisa canshuur bixiyaasha Al-Shabaab.”
Sida laga soo xigtay machadka Hiraal, si ka duwan sida dowladda Soomaaliya ay tahay, Al-Shabab waxay wadaan “dhaqaale dheeri ah” maaddaama tirada lacagta ay soo ururiso ay kororto sannad kasta, halka kharashyada hawlgalkeeduna ay yihiin kuwo si joogto ah u taagan.
Dhammaan shirkadaha waaweyn ee ka jira Soomaaliya waxay siiyaan mujaahidiinta lacag, ha ahaato mid bil kasta la bixiyo iyo sannad kasta “zakada” (sadaqada waajibka ah) oo ah 2.5% macaashka sanadlaha ah, ayaa lagu yiri warbixinta, oo ku saleysan wareysiyada xubnaha Al-Shabaab, ganacsatada, saraakiisha dowladda iyo kuwa kale.
Ganacsatada goobaha ay dowladdu maamusho waxay ka cawdaan inay lacag siiyaan xagjiriinta iyo dowladda labadaba.
Kuwaas waxaa ka mid ah kuwa ku yaal xaafadda Villa Somalia ee Muqdisho, halkaasoo dowladdu saldhig u tahay, iyo kuwa ku yaal magaalooyinka Bossasso iyo Jowhar, iyo in yar oo ka kooban Kismaayo iyo Baydhabo, oo dhammaantood si rasmi ah uga baxsan gacanta kooxaha xagjirka ah.
Al-Shabaab wali waxay maamushaa dhul badan oo miyi ah oo dalka ka tirsan
Dekedda magaalada Muqdisho ayaa ah isha dhaqaale ee ugu weyn dowladda Soomaaliya. Si kastaba ha noqotee, soo dejinta waxaa sidoo kale “canshuuraya” mujaahidiinta oo ka hela maraakiibta xamuulka maraakiibta mas’uuliyiinta dekedda.
Machadka Hiraal ayaa sheegay in shaqaale badan oo dowladda ka tirsan ay siiyaan qeyb ka mid ah mushaarkooda kooxda Al-Shabaab iyagoo rajeynaya in kooxda ay kaligood ka tagi doonaan inkastoo ay u tixgelinayaan bartilmaameedyo sharci ah.
Shaqaalaha dowladda iyo dadka kale ee ka shaqeeya meelaha ay dowladdu maamusho ayaa sidoo kale sharxaya sida ay kooxaha kacdoonka kula xiriiraan taleefanka gacanta si ay lacag uga dalbadaan.
Abaanduulaha ciidanka oo lacag siiya Al-Shabab
Goobaha ay maamulaan Al-Shabab, ururinta dakhliyada jihaad doonka waxay si toos ah u aadaan meheradaha waxayna dalbadaan lacag bixin.
Taliye ka tirsan ciidamada Soomaaliya ayaa ka warbixiyay sida uu “lacag ugu diro Al-Shabaab inkasta oo uu dagaal kula jiro kooxda”.
Askariga ayaa sharaxaad ka bixiyay sida nin guri u dhisayay uu u joojiyay shaqada dhismaha isla markaana uu ku baxay ka dib markii uu taliyuhu diiday inuu lacag ka siiyo kooxaha hubeysan.
Gawaarida daabulaysa qalabka dhismaha ayaa sidoo kale joojiyay imaatinka goobta kadib markii iyagana laga codsaday inay bixiyaan.
Ugu dambeynti waxaa la igu qasbay in aan joojiyo shaqada dhismaha ama aan lacag siiyo Al-shabaab, ”ayuu yiri taliyaha.
Wax laga xumaado, waxaan siiyay $ 3,600 (£ 2,750) gurigana waa la dhameystiray, ayuu yiri.
Warbixinta ayaa sheegaysa in mujaahidiintu ay ilgaar ah ku hayaan kor u kaca waaxyaha guryaha sida ay u ilaaliyaan soo dejinta.
Mid ka mid ah wakiilada guryaha ee magaalada kismaayo ee konfurta ayaa sharaxaad ka bixiyay sida ay xagjiriintu ugu yeeraan saaxiibkood, “wuxuu si faahfaahsan uga hadlay macaamil ganacsi ee ay sameeyeen wuxuuna amar ku bixiyay in la bixiyo qadar aan gorgortan lahayn – waxayna bixiyaan sida saxda ah ee shabaabku dalbadaan”.
Al-Shabaab ayaa weeraro qaraxyo ah oo joogto ah ka fulisa Soomaaliya oo uu ku jiro kan 2019
Isagoo u dhaqmaya sidii dowlad-hoose, al-Shabaab waa tan kaliya ee dalka ka jirta ee dakhli ka soo ururisa miyiga. Waxay dejisaa canshuuraha xoolaha, dalagga, xitaa isticmaalka ilaha biyaha.
Kooxda xagjirka ah ayaa sharaxaad ka bixisay, meelaha ay maamusho, kaliya beeraleyda bixiya lacagta waraabka ay isticmaali karaan wabiyada iyo kanaallada ay ku waraabiyaan beerahooda.
“Nin beeralay ah ayaa ka cawday in lagu qasbay inuu bixiyo ‘canshuuraha howlaha’ cagaftiisa xitaa markii uu shaqada ka maqnaa arrimo farsamo awgood.”
‘Lacag-bixinn Aan ikhtiyaari ahayn’
Ganacsatada, shaqaalaha dowladda iyo kuwa kale ee lacagaha siiya Al-Shabaab badankood waxay cilmibaareyaasha Hiraal u sheegeen in ay sidaas ku bixiyaan cabsi darteed.
Kuwa diida ama waa la dilaa, waxaa lagu qasbaa inay xiraan meheraddooda ama ay ka cararaan dalka.
Qaarkood waxay dareensan yihiin inay mudan tahay intay lacag siiyaan Al-Shabaab maadaama ay helayaan adeegyo badalkeeda. Si ka duwan dowladda, xagjiriintu waxay awoodaan inay bixiyaan heer nabadgelyo ah.
Canshuuraha lagu bixiyo isbaarooyinka Al-Shabab ayaa xaqiijinaya in si nabad galyo ah loo mariyo guud ahaan dhulka Al-Shabab iyo meelaha ay dowladu gacanta ku hayso ee mintidiinta ay ku sugan yihiin
Warbixinta ayaa si faahfaahsan uga hadlaysa sida mujaahidiintu u xalliyaan khilaafaadka u dhexeeya ganacsatada iyo nidaaminta soo saarista alaabada dhoofinta qaarkood sida liinta.
Hiraal ayaa sheegay in sida kaliya ee looga hor istaagi karo maleeshiyada inay sidan u soo xareeyaan dakhli ay tahay in la wanaajiyo xaalada amaanka, sidaa darteed xubnaha ganacsatada iyo kuwa kaleba ay ku shaqeyn karaan faragelin la’aan shabaab.
Maaddaama ay kooxdu jirtey in ka badan toban sano oo ay weli sii waddo weerarrada ay ka geysaneyso meelaha ay dowladdu maamusho, waxay u muuqan doontaa in dagaalyahannadu ay awoodi doonaan inay lacag sii wataan, meel kastoo ay ka joogaan Soomaaliya, in muddo ah inuu yimaado
Waxaa qoratay Mary HarperAfrica tifaftiraha, BBC News Service News