19″ March “2022 “XIGASHO: AFP
In kasta oo walaac laga qabo amniga xogta iyo difaaca ka dhanka ah macluumaadka khaldan, Telegram waa goobta lagu tago warbaahinta bulshada ee Ruushka.
Goobaha lagu wada sheekeysto sida WhatsApp iyo Telegram ayaa ka fogaaday in Ruushku xannibo – si ka duwan qaar ka mid ah shabakadaha bulshada ee ugu waaweyn adduunka – dulqaad adag oo ay khubaradu ka digayaan inuu si lama filaan ah u dhammaanayo.
Sanado badan oo xiisad u dhaxeysay Moscow iyo Facebook iyo Twitter oo fadhigeedu yahay Mareykanka ayaa iska horimaad ka dhex qarxay ka dib duulaankii Ukraine, iyadoo goobahaas lagu bartilmaameedsaday warbaahinta dowladda ka dibna ay isku arkeen inay ku xaddidan yihiin Ruushka
YouTube, oo mamnuucday kanaalada ku xiran warbaahinta dowladda Ruushka ee caalamka, ayaa sidoo kale Jimcihii wajahday hanjabaad toos ah oo ah in la xannibo ka dib markii maamulaha warbaahinta Ruushka, Roskomnadzor, uu ku eedeeyay milkiilaha bogga Google inuu yahay “ka soo horjeeda Ruushka.”
Apps-ka fariimaha, si kastaba ha ahaatee, waxay heleen baas ilaa hadda qayb ahaan sababtoo ah Meta-ay leedahay WhatsApp kuma habboona isgaadhsiinta ballaaran, halka awoodda Telegram-ka ay u qarxiso macluumaadka kooxaha waaweyn ay ka dhigtay mid faa’iido u leh warbaahinta madaxbannaan iyo Kremlin-ka labadaba.
“Waxaan u maleynayaa inaysan suurtagal ahayn in Ruushku mamnuuco Telegram sababtoo ah aad ayey ugu gaaban yihiin meelaha ay ka shaqeyn karaan,” ayuu yiri Sergey Sanovich, cilmi-baare ka dib jaamacadda Princeton, kaasoo xusay in mas’uuliyiinta 2020 ay joojiyeen dadaallada lagu joojinayo adeegga.
Telegram, oo lagu dhaleeceeyay inuu leeyahay siyaasad boolisnimo oo dabacsan, wuxuu bixiyaa gole masuuliyiinta Ruushka si ay kor ugu qaadaan sheekooyinka saaxiibtinimo ee dagaalkooda caalamiga ah.
Ruushka ayaa wali ku shaqeeya akoonnada aaladaha sida Facebook, in kasta oo xannibay adeegga guriga, laakiin toddobaadkan kooxda weyn ee Silicon Valley waxay ka soo dejisay qoraallo boggaga Moscow oo ay ku jiraan macluumaad khaldan oo ku saabsan weerarkeeda dilaaga ah.
Rushka go-to platform
Telegram waxa uu noqday is dhaafsi lama huraan u ah wararka ku saabsan dagaalka, iyada oo koritaankeedu uu sii kordhayo ka dib markii Kremlin-ka ee ugu dambeeyay ee ka dhanka ah warbaahinta madaxa banaan iyo xidhitaanka barnaamijyada sida Facebook iyo Instagram.
Celcelis ahaan 2.5 milyan isticmaaleyaal cusub ayaa ku biiray Telegram maalin kasta saddexdii toddobaad ee la soo dhaafay, shirkaddu waxay tidhi, qiyaastii boqolkiiba 25 ayaa ka booday toddobaadyadii ka horreeyay.
Marka loo eego tirooyinka maalinlaha ah ee ay bixiso Telegram, app-ka ayaa la soo dejiyay in ka badan 150 milyan oo jeer tan iyo bilowgii sanadka, iyadoo tirada rasmiga ah ee nus bilyan isticmaalayaasha firfircoon ay soo bilaabatay Janaayo 2021.
Telegram ayaa ka faa’iideystey sawirka abuurayaashiisa, walaalaha Pavel iyo Nikolai Durov, muwaadiniinta Ruushka ee ka tagay waddankooda 2014.
Cadaadis ka yimid maamulka, Nikolai wuxuu iibiyay saamigiisa VK, oo uu abuuray, halkii uu ku wareejin lahaa xogta shakhsi ahaaneed ee dhaqdhaqaaqayaasha dawladda.
“Telegram hadda waa sheeko aargoosi ah oo aad u wanaagsan, dhammaanteenna waxaan jecelnahay sheeko aargoosi wanaagsan,” ayuu yiri Enrique Dans, oo ah borofisar ku takhasusay nidaamyada macluumaadka ee Dugsiga Ganacsiga IE ee Madrid.
“Taasi miyay ku filnaan doontaa in Telegram laga dhigo barnaamijka fariimaha la isugu diro ee ugu jecel? Taasi waa wax badan in la sheego. App-ka ayaa wali leh waxyaabo badan oo lagu muujiyo meelaha ay ka midka yihiin amniga, sirta iyo qaabka ganacsiga,” ayuu raaciyay.
‘Ku dhawaaqida dagaalka YouTube’
Laakiin khubaradu waxay iftiimiyeen khatarta Telegram iyo isticmaaleyaasheeda sababtoo ah la’aanta qarsoodiga ah, dhammaadka-ilaa-dhamaadka sirta ah ee suurtogalka ah inay shirkadda uga dhigto mid u nugul cadaadiska dawladda si ay u wareejiso macluumaadka.
Alp Toker, oo ah maamulaha kooxda la socodka shabakada NetBlocks, ayaa xusay in WhatsApp ay dejisay dab-qabadyo bixiya dahaar ka dhan ah cadaadiska noocaas ah.
“Iyadoo ay horumarinayaan ammaankooda oo ay qaadanayaan tignoolajiyada sirta ah ee dhamaadka-ilaa-dhamaadka, waxay asal ahaan ka ilaaliyeen aaladooda khatarta sharciga ah iyo dalabaadka suurtagalka ah ee codsiyada gelitaanka macluumaadka,” ayuu raaciyay Toker.
Isticmaalka WhatsApp ee hal-ka-hal ama wada-sheekeysiga kooxeed ayaa ka dhigaysa mid aan bartilmaameed u ahayn mas’uuliyiinta Ruushka hadda, laakiin taasi way isbedeli kartaa haddii loo aqoonsado inay tahay goob muhiim ah oo loogu talagalay mudaaharaadyada looga soo horjeedo dagaalka.
“Ugu horreyntii, Roskomnadzor wuxuu aad uga walaacsanaa kanaalada iyo wararka iyo siyaabaha lagu faafiyo macluumaadka dad badan, kuwaas oo WhatsApp iyo kuwa la mid ah ay aad ugu fiican yihiin,” ayay tiri Eva Galperin, oo ah maamulaha amniga internetka ee Electronic Frontier Foundation.
Laakiin Toker wuxuu xusay in su’aashu aysan weli gaarin meel xasaasi ah mas’uuliyiinta, qayb ahaan sababtoo ah waxay ahayd baraha bulshada, qaar badan oo ka mid ah hadda, kuwaas oo door muhiim ah ka qaatay abaabulka.
“Maadaama ay [madaxyadaas] baaba’aan, dhaqdhaqaaqyadu way isbeddeli karaan, abka fariimaha ayaa noqon kara bartilmaameedka xiga,” ayuu raaciyay.
WhatsApp wuxuu ahaa mid ka mid ah apps-ka ugu caansan Ruushka 2021, oo leh ilaa 67 milyan oo isticmaale ama qiyaastii 65 boqolkiiba isticmaaleyaasha internetka ee waddanka – aad uga horreeya TikTok, madal warbaahinta bulshada ee Ruushka VK, iyo xitaa Telegram, sida laga soo xigtay xogta eMarketer.
Laakiin YouTube, oo leh 76 milyan oo daawadayaal ah 2021, ayaa soo jiidatay Ruushka in ka badan mid ka mid ah aaladaha kore, xogta ayaa muujisay.
Caannimadeeda waxaa sabab u ah helitaanka madadaalada ay siiso dadka Ruushka ah ee maalinlaha ah, kuwaas oo iyaguna siisay dhegaystayaal siyaasiyiinta iyo dawladda oo raadinaya dareenkooda.
Sanovich, cilmi-baaraha Princeton, ayaa sheegay in madal ay si fudud u heshay dhinaca qaldan ee maamulka.
“Waxay ku adagtahay inay xakameeyaan YouTube-ka marka la eego faafreebka iyo dhaqdhaqaaqyadii YouTube ee dhawaanahan waxay ka dhigeen mid qiimo yar meel loogu talagalay dacaayadaha shisheeye,” ayuu xusay.
Maqnaanshaha beddelka guriga oo tayo sare leh oo ku filan ayaa sidoo kale ahaa arrin caqabad ku ah dawladda si ay u go’aamiso waxa lagu samaynayo YouTube.
Toker, oo ah maamulaha NetBlocks, ayaa ka digay in xannibaadda YouTube ay la macno tahay in laga hortago Google, adeegyadeeda sida Gmail.
“Ku dhawaaqida dagaalka YouTube si wax ku ool ah waxay la macno tahay ku dhawaaqida dagaal ka dhan ah shirkadda inteeda kale,” ayuu xusay. “Google waa awood weyn oo ku leh ganacsiga iyo xiriir muhiim ah oo la leh adduunka dibadda.”
XIGASHO: AFP