21″ Aug”2022″ SOURCE: AL JAZEERA
Owo, Nigeria – Isla markiiba Victory Ovuoreoyen uu maqlay inuu qabo fayraska Lassa, wuxuu mooday inay dhammaatay. Ganacsadaha ayaa si dirqi ah u socon kara oo naftiisa u baqay markii la dhigay Xarunta Caafimaadka Federaalka ee magaalada Owo ee koonfur-galbeed Nigeria. Qandho ayaa ku dhacday, matag iyo shuban daran baa qabtay.
Laakin afar maalmood ka dib oo uu ku jiray qolka go’doominta, bukaan-jiifka ayaa hadda si toos ah u fariisan kara sariirtiisa isbitaalka, mid ka mid ah bukaannada tirada yar ee ku jira qolka jiifka oo ku filan inay hadlaan.
“Kahor intaanan xanuunsan, lafahayga sidan uma tirin karin. Miisaan aad u badan ayaa i lumiyay,” ayuu yidhi, isaga oo farta ku fiiqay qoloftiisa si cad uga hoos muuqda shaadhkiisa midabkiisu qadhaadh yahay ee dabacsan.
Dhakhaatiirta ayaa ninkan 48-jirka ah u xaqiijiyay inuu ka bogsan doono xanuunka, oo ah cudur ba’an oo dhiigbax ah oo la mid ah Ebola. Waa nasiib badan yahay.
In kasta oo boqolkiiba 80 dadka cudurkani aanu aad uga bukoon fayraska oo inta badan aan la aqoonsan, heerka dhimashada kuwa cisbitaalka ku dhammaada waa 15 boqolkiiba, sida ay sheegtay Ururka Caafimaadka Adduunka. Iyada oo muddada u dhaxaysa laba iyo 21 maalmood, calaamadaha daran waxay bilaabi karaan inay muujiyaan xanuunka toddobaad. Markaas waxay noqon kartaa mid aad u daahsan.
Qandhada Lassa waxay hoos u dhigtaa tirada platelet ee dhiigga iyo awoodda xinjirowga, taasoo keenta dhiig-bax gudaha ah. Hawlgabka xubinta dilaaga ah wuxuu raaci karaa maalmo gudahood.
Calaamadaha ugu horreeya waxaa ka mid ah madax xanuun iyo murqo xanuun, cune xanuun, lallabbo iyo qandho. Markii hore, lama kala sooci karo calaamadaha duumada, cudur ku badan gobolka. Shaybaadhka cisbitaalkan oo ku yaala Owo ayaa ah ka kaliya ee gobolka ka fuliya baadhista dhiiga ee lagu ogaanayo cudurka Lassa waxaana natiijada la helayaa laba maalmood kadib. Arrimahan isbiirsaday ayaa inta badan keena in la ogaado Lassa goor dambe, taas oo adkeynaysa in la daweeyo.
Owo, oo ah xarun lagu iibiyo beeraha oo 300 kilomitir (186 mayl) u jirta caasimadda Nigeria ee Abuja, ayaa ah xudunta u ah cudurka dilaaga ah ee Lassa oo billowday horraantii sanadkan, kaasoo sababay dhimashada in ka badan 160 qof. Dhererkeeda bishii Maarso, 38-da sariirood ee ku yaal qaybta go’doominta kuma filna 10 sariirood oo kale ayaa lagu daray kiisaska la tuhunsan yahay.
Qaybtan Nigeria, dadku waxay aad uga baqayaan fayraska Lassa in ka badan kan coronavirus. Sabab wanaagsan awgeed: Ondo, oo ah gobolka uu Owo ku yaal, ayaa tan iyo 2020 diiwaangeliyay 171 dhimasho ah oo uu sababay Lassa, marka loo eego 85 ka timid COVID-19, sida laga soo xigtay Xarunta Xakamaynta iyo Kahortagga Cudurrada ee Isbitaalka.
‘ Aad bay u faafaan’
Kalkaalisada madaxa Josephine Funmilola Alabi waxay hubisaa faleebka xididada ee maamusha daawada fayraska ee Ovuoreoyen waxayna daawaysaa fuuqbaxa, arin aad u xanuunsanaysa bukaanada qandhada Lassa waa inay la dagaalamaan. Alabi waxa uu gashan yahay suudh cad oo hazmat ah, koofiyad qalliin, maaskaro wejiga iyo gaashaanka wejiga. Kaliya sidan u lebisan ayaa laga yaabaa inay gasho “aagga cas”, sida qaybta karantiilka ee bukaannada aadka u faafa ayaa loo yaqaan.
Waxay kaloo xidhataa kabo caag ah oo jeermis-dile ah iyo laba-galoof oo qalliin ah. Hal millimitir oo maqaarka ka mid ah lagama tago iyada oo qaawan. “Fayraskan si dhab ah ayaan u qaadanaa. Aad bay u faafaan oo keliya ayaa naloo oggolaaday inaan qolka ku galno PPE buuxa, “ayuu yidhi Alabi, isaga oo tixraacaya qalabka ilaalinta shakhsi ahaaneed ee shaqaalaha caafimaadka ee daryeela bukaannada qaba cudurrada aadka u faafa. Afar ka mid ah dhimashada Lassa ee Nigeria sanadkan waxay ahaayeen shaqaale caafimaad.
In kasta 壯陽藥 oo uu ku baahsan yahay Galbeedka Afrika, cudurkan ayaa weli ah mid aad looga yaqaan inta badan adduunka. Fayraska waxaa laga helay 1969 magaalada Lassa ee waqooyiga Nigeria, oo qiyaastii 1,000km (621 mayl) u jirta Owo. Tan iyo markaas, waxay noqotay mid baahsan ugu yaraan shan waddan oo Galbeedka Afrika ah. Nigeria, oo ah waddanka ugu dadka badan Afrika, ayaa diiwaangeliya tirada ugu badan ee kiisaska, illaa 1,000 sannadkii. Sannadkan, bishii Jannaayo oo keliya, Nigeria ayaa diiwaangelisay 211 xaaladood oo la xaqiijiyey, kuwaas oo 40 bukaan ah ay dhinteen.
Xumadda Lassa waxay ku dhacdaa qiyaas ahaan 100,000 to 300,000 Africans
Dadka cudurka qaba waxay ku qaadi karaan kuwa kale dheecaanka jirka. Qandhada badanaa waxay keentaa dhicin waxayna u gudbi kartaa hooyooyinka ubadka. Waxay ku jiri kartaa caanaha naaska ilaa lix bilood. Sida fayrasyada kale ee keena qandhada dhiigbaxa oo aan lahayn dawo isla markaana ay fududahay in la soo saaro, saynisyahannadu waxay ka digeen the Lassa virus could be used as a biological weapon.
Cuduradu ma laha xuduud
Xumadu waxay u egtahay inay ku dhufato dhulka miyiga ah ee saboolka ah, cunnada ay ku wasakhaysan yihiin xadhkaha dooliga ama kaadida ayaa inta badan ah isha caabuqa. Ugaadha duban, oo gudaha loo yaqaanno hilibka baadiyaha, ayaa sidoo kale wasakhaysan karta haddii neefka la gowracay uu xidhiidh la leeyahay jiirka. Jiirarka ayaa inta badan gala guryaha dadka si ay u raadiyaan wax ay cunaan marka ay roobabku joojiyaan. Taasi waa sababta qandhada Lassa ay caadi ahaan kor ugu kacdo xilliga qallalan ee Nigeria, laga bilaabo Noofambar ilaa Abriil, in kasta oo kiisasku ay socdaan sanadka oo dhan.
Si degdeg ah uguma faafayo adduunka sidi COVID-19 uu sameeyay, ayuu yidhi Adebola Olayinka ku takhasusay microbiologist. Laakiin waxay ka digaysaa in tani ay isbedeli karto. Iyadu waa khabiir ku takhasusay cudurrada halista ah ee faafa waxayna isku dubbaridaysaa cilmi-baarista xumadda Lassa ee Xarunta Nigeria ee Xakamaynta Cudurrada. “Fiiri sheekada Ebola,” ayay tiri. “Tani waxay ka jirtay Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo muddo tobanaan sano ah, laakiin 2014 si dhakhso ah ayey u gaadhay Galbeedka Afrika ka dibna England iyo Maraykanka.”
Ma jiraan dawooyin la xaqiijiyay ama tallaalo ka ilaaliya xumadda Lassa, Olayinka ayaa leh. Waqtigan xaadirka ah, dawada kaliya ee loo isticmaalo xumadda Lassa waa ribavirin, oo ah dawada ka hortagga fayraska ee inta badan loo isticmaalo daawaynta Cagaarshowga C. Laakiin waxtarkeeda fayraska Lassa si fiican looma baadhin, waxaana loo baahan yahay daraasado caafimaad ka hor iyo tijaabooyin caafimaad oo qaali ah si loo caddeeyo waxtarkeeda. ee daroogada. Waxay aaminsan tahay in cilmi-baadhis la’aanta Lassa ay tahay sababtoo ah fayrasku marar dhif ah ayuu ka soo baxaa Galbeedka.
“Fiiri xawaaraha lagu sameeyay tallaalka COVID,” ayay tiri. “Laakiin haddii cudur faafa uusan saameynin dadka hodanka ah, ma heli doono qaddar la mid ah dareenka.” Sannad ka dib markii uu dillaacay masiibada 2020-ka Helitaanka Tilmaanta Daawada ayaa soo ururisay agabka cilmi-baarista iyo dadaallada horumarineed ee 20-ka shirkadood ee ugu waaweyn dawooyinka. Waxay tirisay 63 mashruuc oo ku saabsan coronaviruses, shan daboolaya Ebola iyo eber fayrasyada dhiigbaxa ee ay faafiyaan jiirka sida Lassa, oo inta badan laga helo Afrika iyo Latin America.
Haddana reer galbeedku maaha kuwo u nugul Lassa. Horaantii sanadkan, lamaane ku nool England ayaa laga helay cudurka. Ninku waxa uu ku dhacay mar uu booqasho ku tagay dalka Maali ka dibna waxa uu ku dhacay naagtiisii uur lahayd. Ilmahoodii dhicisoobay ayaa fayraska ugu dhintay cusbitaalka Bedfordshire. “Reer Galbeedku waxay u baahan yihiin inay ogaadaan in cudur meel kasta ka jiro uu meel walba cudur ka noqon karo,” ayuu Olayinka ka digay. “Cudurada ma laha xuduud
Waxay qabteen waqtigii loogu talagalay ‘
Gudaha Owo, madaxa kalkaalisada Alabi ayaa sii wadata wareeggeeda. Maalintan gaarka ah ee Abriil, 20 ka mid ah 38 sariirood ayaa la buuxiyay. Tani waa xarunta kaliya ee lagu daweeyo xumadda Lassa ee ku taal Ondo, oo ah gobol kala bar baaxadda Beljamka oo ay ku nool yihiin 3.5 milyan oo qof. Bil ka hor ayaa waadhkii la buuxiyey ilaa qarkii. Dhawr sano ka horna dad aad u tiro badan ayaa cudurkan ku dhacay, taas oo keentay in teendhooyin bukaannada la dhigo bannaanka bannaan ee ku xiga bungalow ay ku taallo qaybta Lassa.
Alabi waxa uu weyddiiyey bukaannada sida ay wax u yihiin oo waxa uu eegayaa faleebo xididka ah (IV) halkan iyo halkaas. Marka laga reebo dawooyinka ka hortagga fayraska, bukaanada sidoo kale waxaa lagu daaweeyaa fiitamiino, antibiyootiko loogu talagalay caabuqyada bakteeriyada dheeraadka ah iyo daawooyinka duumada haddii ay sidoo kale laga helo cudurkaas. Shaqaaluhu maaha inay joogaan aagga go’doominta “casaan” wax ka badan saacad si ay u xaddidaan khatarta caabuqa. Laakiin inta lagu jiro dillaaca sida kan sanadkan, samaynta wareegyada waadhka ciriiriga ah waxay qaadan kartaa laba saacadood. “Waa khatar aad u qaadatid, bukaanka dartiis,” ayay tidhi arrin-dhab ah.
Sariiraha cisbitaalka oo leh baararka dhaldhalaalka la jarjaray ayaa ku teedsan waddooyinka “aagga cas”. Bacaha faleebbaha waxay ku dheggan yihiin sariiraha agtooda. Alabi wuxuu sharxayaa in bukaanku ay jiifaan dariiqa si ay shaqaaluhu u maqlaan marka ay si daciifnimo ah u wacaan caawimaad. Jeermiska kabaha difaaca ee shaqaalaha caafimaadka iyo gaashaanka wejiga waxay dhacdaa saacad kasta. Qalabka la isticmaalo waxa uu galaa haadyo waaweyn oo biyo ah oo koloriin ah ka dibna waxa lagu dhejiyaa saldhigyo alwaax ah si ay u engegaan qorraxda kulaylaha ah.
Personal protective equipment is disinfected and hung to dry throughout the day