4″ February “2022”
Farmaajo ayaa dacwad ka gudbiyay wargeeyska THE GLOBE AND MAIL oo wax ka qoray gabood-fallada ay geysteen askarta somalida ee ka qaygalay dagaalka Tigray-ga xili ay sii kordheeyso walaaca waalidiintii dhalay dhaliyarada laga qaybgaliyay dagaalka waqooyiga Itoobiya
Madaxweynihii hore somalia ayaa dacwad u dirtay Wargayska caanka ah ee (The Globe and Mail), kaasi oo daabacay Warbixin ku aadan in Ciidamo ka tirsan Xoogga dalka Soomaaliya ay ka qeyb ahaayeen dagaalkii Gobolka Tigray ee dalka Itoobiya.
Warbixintaas ayaa waxaa Wargayska The Globe and Mail lagu qoray 20-ka bishii Janaayo ee 2022, waxaana lagu sheegay in Ciidanka dowladda Soomaaliya ee ka qeybta ahaa dagaalkii Tigray ay Gobolkaas ka geysteen xasuuq ba’an.
Warqad kasoo baxday Xafiiska Agaasimaha Warfaafinta madaxweynihii hore kuna taariikheysan 25-ka bishii la soo dhaafay ayaa Warbaahinta loo soo dusiyey 5 maalmood ka dib, isla maalinkii Warbixinta la daabacay,oo qoray luuqad adag ayaa lagu beeniyay Warbixinta uu daabacay Wargayska The Globe and Mail ee ku aadan in Ciidanka dowladda Soomaaliya ay ka qeyb qaateen dagaalkii Gobolka Tigray ee dalka Itoobiya, waxaana dowladda sheegtay tillaabo sharci ah ka qaadi doonto Wargayska haddii aanu soo bandhigin xaqiiqda dhabta ah ee ay ku sulaysan tahay warbixintanta been abuurka ah.
Beeninta farmaajo ayaa timid iyadoo ooynayaan waalidiintii dhalay dhalinyaradii laga qaybgaliyay dagalka Ethiopia
Isbahaysi milatari oo wax ka badalay Geeska Afrika
Warbixinnada ku saabsan gabood-fallada ay askarta Soomaalida ka geysteen dagaalka Tigray-ga Itoobiya ayaa tooshka ku ifinaya Isbahaysi milatari ee soo ifbaxaya ee wax ka beddelay Geeska Afrika, taas oo wiiqday saamaynta reer galbeedka ee gobolka istiraatiijiga ah.
Wargayska Globe and Mail ayaa helay warbixino goob-joogeyaal ah oo sheegaya xasuuqyo ay ciidamada Soomaalida ee ku dhex milmay ciidamada Ereteriya ay ka geysteen gobolka Tigray bilihii hore ee dagaalka. Cadeymahan cusub ayaa keenaya su’aalo naxdin leh oo ku saabsan isbahaysi milatari oo qarsoon oo u dhexeeya Itoobiya, Eritera iyo Soomaaliya kaas oo dhimasho iyo burbur u gaystay gobolka Tigray ee ka fallaagoobay waqooyiga Itoobiya.
Si rasmi ah saddexda dowladood ayaa u diiday inay wax isbahaysi ah sameeyaan, waxayna Soomaaliya beenisay in ciidamadeeda la geeyay gobolka Tigray. Balse baaritaanka The Globe ayaa markii ugu horeysay faah faahin dheer ka bixiyay dilal rayid ah oo ay geysteen askar Soomaali ah oo gacan saar la leh ciidamada Eritrea ee ku sugan gobolka.
Gebretsadik, oo ah 52 jir beeralay ah oo ka soo jeeda tuulada Zebangedena ee waqooyi-galbeed ee Tigray, ayaa sheegay in waddooyinka boodhka badan ee tuuladiisa ay daadsan yihiin meydadka wadaado madaxa laga jaray bishii Disembar, 2020, dhowr toddobaad ka dib markii uu dagaalka billowday.
Wadaaddadii iyo suufiyadii qaarkood waxay ahaayeen dad uu aqoonsan yahay. Askar Soomaali ah oo ka barbar shaqaynayay ciidamada Ereteriya ee tuulada qabsaday, waxay beegsadeen kaniisado oo ay dileen wadaaddada, ayuu yidhi.
“Waxay u gowraceen sida digaagga,” ayuu u sheegay The Globe.
Ciidamada Soomaaliya iyo Ereteriya ayaa tuulada ku sugnaa illaa dabayaaqadii bishii Febraayo, sida uu sheegay Gebretsadik, kaasoo inta badan u cararay kaymaha iyo buuraha ku xeeran tuulada si uu uga badbaado weerarro lagu soo qaaday xilligaas.
Globe waxay la hadashay daraasiin ka badbaaday oo goob joog u ahaa xasuuqii ka dhacay lix tuulo oo Tigray ah halkaas oo ay joogeen ciidamada Soomaalida intii u dhaxaysay December, 2020, iyo dabayaaqadii February, 2021. khatar ku jirta.
Dadka ka badbaaday weerarka ayaa sheegay in ciidamada Soomaalida ay wateen dareeska ciidamada Eritrea, balse ay si cad u garanayeen inay yihiin Soomaali, sababo la xiriira afkooda iyo muuqaalkooda. Si ka duwan Eriteriyaanka, kuma ay hadli karin tigrinya, luqadda lagaga hadlo Tigrayga iyo inta badan Ereteriya. Goob joogayaal ayaa sheegay inay sidoo kale maqleen ciidamada Eritrea oo ku tilmaamay inay yihiin Soomaali.
Sannadkii hore, Qaramada Midoobay iyo saraakiil Maraykan ah ayaa sheegay inay heleen xog ku saabsan in ciidamo Soomaali ah ay ku sugan yihiin gobolka Tigray, balse faahfaahin yar ayaa laga helay. Waalidiinta Soomaaliyeed ayaa sanadkii hore dhowr banaan baxyo ka dhigay magaalada Muqdisho iyo meelo kale oo ka tirsan Soomaaliya, iyagoo ka cabanayay in wiilashooda lagu amray inay ka dagaalamaan Tigray-ga kadib markii markii hore tababar ciidan loogu diray dalka Eritrea. Boqolaal askari oo ka tirsan ciidamada dowladda Soomaaliya ayaa la sheegay in lagu dilay dagaalka.
Ilaa 10,000 oo askari oo Soomaali ah ayaa la geeyay Tigrayga, sida ay sheegeen saraakiil Itoobiyaan ah oo hadda iyo kuwii hore oo la hadlay The Globe. Globe ma aqoonsanayso shakhsiyaadka sababtoo ah waxay la kulmaan hanjabaad aargoosi ah oo faallooyinkooda ah.
Ilaa hadda wax yar oo tafaasiil ah lagama hayo dhaq-dhaqaaqa Soomaalida Tigrayga. Balse dadka ka badbaaday weerarka ayaa u sheegay The Globe in ciidamada Soomaaliya ay boqolaal qof oo rayid ah ku xasuuqeen tuulooyinka ay maamulaan ciidamada Eritrea, iyagoo inta badan qoorta ka gooyay. Tuulooyinkaas ayaa la sheegay in aysan joogin ciidamo Itoobiyaan ah.
“Ma aysan tusin wax naxariis ah,” ayuu yiri Berket, oo ah 32 jir beeralay ah tuulada Tigray ee Mai Harmaz. “Ereteriyaanka ayaa su’aalo ku waydiinaya ka hor intaanay ku dilin. Laakiin ciidamada Soomaaliya aad bay u quudhsadeen taas.”
Mid ka mid ah dadkii ay deris ahaayeen oo 76 jir ahaa wadaad ayaa ka mid ahaa dadka ay dileen ciidamada Soomaaliya, sida uu sheegay.
Kibrom, oo ah nin 37 jir ah oo ka cararay tuulada Hamlo bishii Janaayo, ayaa sheegay in qoor-goynta ay geysteen ciidamada Soomaaliya ay noqotay mid “maalin walba jirta” tuuladiisa.
“Kaniisadaha waxaa deganaa ciidamada,” ayuu yiri. Waxay gubeen buugaagta quduuska ah iyo waxyaalaha quduuska ah. Kaniisadaha ayaa noqday meelaha ugu amaanka xun. Dadkii tuulooyinka degganaa waxay joojiyeen inay tagaan kaniisadaha, sababtoo ah ciidamada Soomaaliya waxay dilaan qofkii ay ka helaan kaniisadaha.”
Sida laga soo xigtay saraakiishii hore ee Itoobiya, inta badan ciidamada Soomaalida ayaa ka soo gudbay xadka Eritrea oo galay galbeedka Tigray toddobaadyadii hore ee dagaalka. Waxa ay sheegeen in ciidamada Soomaaliya oo ka amar qaata ciidamada Eritrea ay horay u joogeen dhufeysyo ku dhow xadka ka hor inta uusan dagaalku bilaaban.
“Shaki la’aan waxay ka qaybqaateen dagaalka,” ayuu yiri Gebremeskel Kassa, oo ahaa madaxa shaqaalaha ee maamulka ku meel gaarka ah ee Tigray oo ay dawladda Itoobiya magacawday ka dib markii ay la wareegtay gacan ku haynta gobolka bilihii hore ee dagaalka. Markii dambe wuxuu u baxsaday dibadda, isagoo u baqay ammaankiisa markii saraakiisha Itoobiya ay ku dhaleeceeyeen guulihii ay Tigrayga ka gaareen gobolka.
Mr. Gebremeskel ayaa sheegay in uu wax ka ogaa in Soomaalida la keenayo safaradii uu ku tagay Tigray iyo kulamadii gaarka ahaa ee uu la yeeshay madaxda ugu sareysa Itoobiya iyo jeneraalada militariga.
“Dhammaan annaga oo ahaa mas’uuliyiin sarsare waanu ogeyn arrintaas,” ayuu u sheegay The Globe. “Ciidanka Soomaaliyeed waxay tababar ku qaateen xerada Sawa ee Eritereya taasoo ka dhalatay heshiis militari oo dhexmaray saddexda dowladood ka hor inta uusan dagaalku bilaaban.”
Markii ciidamadan loo dirayo Soomaaliya ay noqdeen kuwo muran siyaasadeed ka taagan yahay Soomaaliya, gaar ahaan markii ay gadoodka sameeyeen waalidiinta iyo xildhibaanada baarlamaanka ayaa askartii Soomaaliya dib loogu celiyay Eritrea, sida uu yiri. Waxa ay dhamaystireen bixitaankooda bishii March, sida ay saraakiishu sheegeen.
Isbaheysiga Milliteri ee aan rasmiga ahayn ee Ethiopia, Eritera iyo Somalia, oo la rumeysan yahay inuu ka dhashay Heshiisyo qarsoodi ah, kadib, markii uu Ra’isul-wasaare Abiy Ahmed la wareegay talada Ethiopia sannadkii 2018-kii, ayaa dhabar-jab kale ku ah hoos u dhaca saamaynta ay Dowladaha Reer Galbeedka ku leeyihiin Geeska Afrika.
Ereteriya ayaa hore ugu go’doonsanayd masraxa caalamiga ah, laakiin Itoobiya iyo Soomaaliya waxay xidhiidh dhow la lahaayeen Maraykanka iyo dawlado kale oo reer galbeed ah oo hore. Xiriirka Itoobiya iyo reer galbeedka ayaa xumaaday tan iyo markii uu bilowday dagaalka Tigray, taasoo sabab u ah cadaadiska reer galbeedka ee ku aadan joojinta dagaalka.
Madaxweynaha Eritrea Isaias Afwerki, oo dalkiisa xukumayay ku dhawaad soddon sano, ayaa fure u ah isbahaysiga saddexda waddan. “Waxa uu u arkaa middan fursad uu dib ugu qaabayn karo Geeska Afrika oo dhan si uu u jiheeyo,” ayuu yidhi Martin Plaut, khabiir iyo faalleeyaha Eritrea fadhigiisuna yahay Ingiriiska.
“Ka qayb galka ciidamadan Soomaaliyeed waxa ay ahayd qaybtii ugu horaysay ee muddadan dheer, taas oo aad uga muhiimsan xidhiidhka uu isku dayay in uu dhiso oo uu boqor ka noqdo, isaga oo xulafada la ah Soomaaliya iyo Itoobiya,” ayuu Mr. Plaut u sheegay The Globe.
“Wuxuu waday hammigiisii ahaa burburinta Tigrayga ilaa 1970-meeyadii. Si uu damaciisa u gaaro waxa uu jecel yahay in uu Geeska Afrika ka sameeyo xidhiidh heer qaran ah oo u ogolaanaya in dawlado gaar ahi ay jiraan, balse ay is taageeraan, isla markaana ay burburiyaan dhaqdhaqaaqyada maxaliga ah.”