11 ” July “2021” Reuters
Raiisel wasaaraha Itoobiya ayaa ka adkaaday tartankiisii ugu horreeyay ee doorashada, laakiin wax yar ayaa loo dabaaldegaa marka loo eego xaaladda adag ee waddanka, falanqeeyayaasha ayaa leh.
Sabtidii, guddiga doorashadu waxay ku dhawaaqeen guul weyn oo xisbiga ra’iisul wasaare Abiy Ahmed ka soo hoyay tartankiisii ugu horreeyay ee doorashada ee June 21
Dhamaystirka doorashada oo daahsan ayaa shaki la’aan ah daqiiqad muhiim ah, xitaa iyadoo codbixinta ay hadheeyeen qaadacaad mucaarad ah, colaadda woqooyiga gobolka Tigray iyo xasillooni-darrada ka jirta meelo kale. NEBE waxay soo marsiisay lacag iyo juhdi badan si looga gudbo caqabadaha tirada badan isla markaana loo qabto doorasho inta lagu jiro aafada.
Xayeeysiin
Khatar baa ku jirta, qaar baa leh, weli ma aha oo keliya soo nooleynta dimuqraadiyadda Itoobiya iyo ka go’idda waayihii hore ee keli-taliska, laakiin waxaa suuragal ah in dalku u noolaado qaran qaran.
Tsedale Lemma, oo ah aasaasihii wargayska Addis Standard, ayaa yidhi: “Marka laga reebo sharci bixinta dawlada iyo xasiloonida dalka, doorashada – oo ay qaadaceen xisbiyada mucaaridka ah isla markaana lagu guda jiro dagaal – waxay u badan tahay inay Itoobiya sii kala fogeyn doonto.” joornaal bille ah oo madax-bannaan oo ka soo baxa Itoobiya, ayaa lagu qoray qoraal lagu daabacay “The New York Times” maalintii doorashada.
Dhibaatooyinka ugu cadcad ee doorashada waxaa ka mid ahaa in aysan ku jirin Tigray, oo matalaysa 38 kursi baarlamaanka qaranka ee 547 degmo. Guri ay ku noolyihiin lix milyan oo qof, gobolka wuxuu ku dhexjiray sideed bilood oo colaad masiibo ah oo udhaxeysa dowlada federaalka iyo xulafadeeda Ereteria iyo Jabhadda Xoreynta Shacbiga ee Tigreega (TPLF), xisbigii hore ee talin jiray Tigreega oo sidoo kale xukumi jiray siyaasada qaranka ilaa Abiy xilka qabtay. .
Dad badan oo kale oo Itoobiyaan ah ayaa sidoo kale aan kaqeyb qaadan doorashada sababa laxariira amaanka sii xumaya ee gobolada Oromiya, Benishangul-Gumuz iyo Axmaarada, kuwaas oo 64 degmo laga sugayo ilaa wareega labaad ee codbixinta oo lafilayo 6da Sebtember, halka aysan jirin waqti loo cayimay. doorashada ka dhacday Tigray, oo caasimaddeeda, Mekelle ay dhawaan la wareegeen xoogag daacada u ah kooxda TPLF. Saaxiibka dheer ee Itoobiya, Mareykanka, oo horeyba uga hadlay arrimaha Tigreega, ayaa ka digay in laga reebo tiro badan oo codbixiyayaal ah oo halista wiiqaysa kalsoonida howlaha.
Marka laga soo tago waxa ay dhaliisha qaar ka mid ah Abiy sheegaan hadana waa guuldaro kale in la gaarsiiyo doorashooyin xor iyo xalaal ah oo aasaas ahaan hoos u dhigaya sharciyada dowlada, arinta ugu weyn ee xudunta u ah burburka socda ee Itoobiya ayaa wali ah muranka ku saabsan nooca dowlad deegaanka Itoobiya, taas oo ah mid lagu cabudhinayo. qaab colaadeedkii Tigreega ee wali ah caqabadda ugu weyn uguna weyn ee Abiy, xitaa iyadoo ay dowladdiisu ku dhawaaqday xabad joojin hal dhinac ah illaa iyo Sebtember.
Xayeeysiin
Dhamaan waxay kuxirantahay isku dheelitirka awooda xarunta dhexe iyo gobolada, iyo doorka kooxaha aqoonsiga jinsiyadaha ee nidaamka federaalka.
Waxaa ka mid ah dadka u ololeeya aragtidan rajo xumada leh Matt Bryden, agaasimaha Sahan, oo ah cilmi-baare cilmi-baaris ku wajahan Geeska Afrika. Wuxuu sheegay in xaalada ugu macquulsan ay tahay Abiy “wuxuu sheegan doonaa in doorashadu ay ahayd tii ugu wanaagsaneyd ee Itoobiya isla markaana uu hada haysto xitaa awood ka sii adag oo uu ku sii wado qorshihiisa”, oo ay ku jiraan dagaalka Tigreega, iyo “dib u qaabeynta Itoobiya sidii dowlad dhexe oo madax banaan.”
Badbaadinta ku-meel-gaadhka dimuqraadiga ah ee Itoobiya waxay ku xidhan tahay Abiy inuu abuuro wadahadal qaran si dib loogu habeeyo nidaamka federaalka ee hadda jira oo aan hadda ku habboonayn ujeedo, ayuu ku doodayaa Tewodrose Tirfe, oo ah guddoomiyaha Ururka Amxaarada Mareykanka, oo ah koox u ololeeya Amxaarada oo fadhigeedu yahay Maraykanka, tan labaad ee Itoobiya. qowmiyada ugu badan.
“Nidaamka federaaliga ee qowmiyadeed dhib kuma ahan mashruuc qaran dhisid wuxuuna cadeeyay inuu noqday nidaam dhiiri galinaya gooni u goosad,” ayuu yiri Tewodrose.
“Haddii Itoobiya aysan dib-u-habayn ku samaynin nidaamka midab kala sooca qowmiyadeed ee ka dhigaya malaayiin Itoobiyaan ah waddan la’aan haddii ay ku noolaadaan meel ka baxsan ‘waddankoodii hooyo’, Itoobiya ma awoodi doonto inay xaqiijiso dimuqraadiyadda dhabta ah kana faa’iideysato awooddeeda dabiiciga ah iyo baaxadda dadkeeda.
Laakiin kuwa kale, sida Khabiirka Crisis Group ee Itoobiya William Davison, waxay ku doodayaan in kasta oo naqshadda federaalku ay ku jirto cilado, haddana ay muhiim tahay in la xasuusto nidaamka federaalka ee la abuuray 1994-kii iyadoo laga jawaabayo iska caabbinta hubeysan ee joogtada ah ee ka socota dhinacyada xorriyadda ee kala duwan iyo u janjeeridda dabeecadaha. in Abiy mar kale soo bandhigayo.
Dhamaadkii 2019, Abiy wuxuu kala diray isbahaysigii xukumayay Itoobiya ee EPRDF ee xukumayay siyaasada Itoobiya tan iyo 1991, wuxuu ku milmay xisbiyadii ku salaysnaa qoomiyadaha kala duwan – marka laga reebo TPLF oo diiday inay ku biirto – oo noqotay hal maamul qaran. PP.
Tan iyo waagaas, dadka dhaleeceeya ayaa sheegaya in Abiy iyo xisbigiisa cusub ay umuuqdaan kuwa aan kuqanacsanayn EPRDF si ay ugu xukumaan si dhab ah oo dimoqraadi ah. Davison wuxuu xusayaa in qaar ka mid ah qowmiyadaha oromada – qowmiyada ugu badan ee itoobiya – ay aad uga sii careysan yihiin xukunka Abiy Labada xisbi ee ugu waaweyn mucaaradka Oromada ayaa qaadacay doorashada xilli ay sii kordhayaan qalalaasaha ka jira Oromia.
Xayeeysiin
“Dareenka colaadeed ee hadda socda waxay muujineysaa in Abiy iyo xulafadiisa aysan ku guuleysan karin nabad iyo barwaaqo dhammaan Itoobiyaan iyagoo ku soo rogaya aragtidooda iyo xisbigooda Itoobiya iyadoo la adeegsanayo awoodda qasabka ah ee dowladda,” ayuu yiri Davison, isagoo xusay in khilaafka gudaha ee Itoobiya uu dalka ka dhigayo mid daciif ah oo jilicsan. intii ay jirtay tobanaan sano.
Tani ma lumineyso sida Suudaan iyo Masar oo muddo dheer khilaaf kala dhexeeyey Itoobiya oo ku saabsan mashruuca biyo xidheenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) iyo sidoo kale, arrinta Suudaan, muran xuduudeedka dhuleed.
Sidoo kale kuma lumin Ereteriya iyo taliyihii mudada dheer xukumayay Isaias Afwerki dhanka waqooyiga Tigray. Intaas oo dhan, masraxa caalamiga ah ayay u badan tahay in Itoobiya ay ku sii fakareyso go’doonkeeda ayna isku dhacsan yihiin taageerayaasheeda, ayuu yidhi Bryden.
Xaaladda aan sugnayn ee Itoobiya iyo guud ahaan gobolka ayaa kasii dartay, ayuu yidhi Davison, “sumowga ba’an ee u dhexeeya” jilayaasha siyaasadda ugu waaweyn ee ku lugta leh, aragtiyaha qallafsan iyo “doonis la’aanta tanaasulka”.
Doorashadu waxba kama beddeleyso dhaqdhaqaaqyadan. Si looga fogaado sii socoshada dhibaatada hadda jirta ee loo baahan yahay, Davison wuxuu leeyahay, Abiy waa inuu aqbalaa baahida ba’an ee loo qabo in qof walba la keeno miiska – waa ikhtiyaar illaa iyo hadda uusan muujinin wax calaamado ah oo diyaar u ah inuu tixgeliyo – inuu isku dayo heshiis. Waxay noqon doontaa dood adag, ayuu yiri Davison, laakiin beddelka Itoobiya waa “mid aad iyo aad uga xun”, iyada oo kuwa kale oo la mid ah Bryden ay oggol yihiin inay jirto qatar dhab ah oo ah in Itoobiya ay sii kala go’do oo xitaa u sii gudubto dhinaca fashilka dowladnimada.
“Marwalba waan diidanahay inaan saadaaliyo dhamaadka Itoobiya, maadaama ay u muuqatay wax xun horaantii 2018 sidoo kale, gobolka badiyaa wuxuu maareeyaa in lagu dhex milmo dhibaatooyinka ka dib qalalaasaha,” ayay tiri Lyons. “Laakiin uma muuqato wax fiican.”
Farmaajo oo Hambalyo U Diray Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed
Madaxweynaha muddo xileedkiisa dhammaaday Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed ugu hambalyeeyay guushii uu Xisbigiisa ka gaaray doorashadii ka dhacday dalkaas.
Madaxweyne Farmaajo oo Qoraal soo dhigay bartiisa Twitter-ka ayaa waxaa uu siweyn Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ugu boggaadiyay dib ugu soo noqoshada xilka Ra’iisul Wasaaraha dalka Itoobiya, soona dhaweeyay guushii uu gaaray.
