17 November 2020 Aljazeera
Abiy Ahmed, oo sanadkii hore ku guuleystay Abaalmarinta Nabadda ee Nobel, ayaa sii wadaya inuu diido codsiyada caalamiga ah ee ku saabsan de-sii-kicinta colaadda laba toddobaad socotey.
Hogaamiyaha Itoobiya ayaa ka digay in “hawlgalkii ugu dambeeyay uguna muhimsan” ee militariga dhawaan lagu qaadi doono ka dhanka ah taliyayaasha jabhada waqooyiga gobolka Tigray.
Raiisel wasaare Abiy Ahmed ayaa sheegay Talaadadii in sedex maalmood oo loo qabtay in uu is dhiibo ay dhacday, taas oo wadada u xaartay in riixitaankii ugu dambeeyay laga sameeyo magaalada Mekelle, caasimada gobolka.
“Ficilkii ugu dambeeyay ee sharci fulinta waxaa la sameyn doonaa maalmaha soo socda,” ayuu Abiy ku yiri hadal uu soo dhigay Facebook.
XAYEEYSIIN”
Digniinta ra’iisul wasaaraha ayaa timid kadib markii ciidamada dowladda federaalka ay “howlgalo hawo sax ah iyo qalliin hawleed” ka sameeyeen meel ka baxsan magaalada Mekelle, gudiga gurmadka deg deg ee dowlada ayaa sheegay in ciidamada dhulka ay horay u soo riixeen.
Jabhadda Tigray People’s Liberation Front (TPLF), oo xukunta gobolka, ayaa sheegtay in dad rayid ah lagu dilay weeraradaas, eedeymaha ay u direen kooxda howsha fulisay.
TV-ga Tigreega ayaa soo bandhigay wax u muuqday meel la duqeeyay oo la degan yahay oo saqafyo iyo boholo ku burbureen dhulka hoostiisa.
Waxaan maqlay dhawaqa qaraxyo qaarkood. Boom, boom, boom, markii aan guriga soo galay, ”ayaa idaacaddu ka soo xigatay qof ka mid ah dadka deegaanka. Markii aan mar dambe soo baxay, waxaan arkay waxan oo dhan oo burbursan.
Iyadoo isgaarsiinta ay hoos u dhacday isla markaana warbaahinta laga xanibay, waa wax aan macquul aheyn in si madax banaan loo xaqiijiyo sheegashada ay sameeyeen dhinac kasta.
Al-Jazeera’s Mohammed Adow, oo ka soo waramaya Dejen ee badhtamaha Itoobiya, ayaa sheegay in dagaalku hadda gaadhayo marxalad go’aan leh.
“Ciidamada amaanka ayaa noo sheegaya in Mekelle ay tahay abaalmarinta loo baahan yahay si looga adkaado kooxda TPLF, 48-da saac ee soo socotana ay weeraro ka geysan doonaan goobo kala duwan oo kuyaala caasimada gobolka Tigreega. Waxay tani ugu yeerayaan ‘hawlgal sharci-fulin ah’ oo ka dhan ah ‘ciqaab la’aanta’ si loo soo afjaro hal mar oo dhan, ”ayuu yidhi.
Dhanka kale, hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan qaxootiga ayaa ka digtay Salaasadii in “dhibaato bini’aadanimo oo baaxad leh” ay ka socoto Itoobiya.
Boqolaal qof ayaa lagu soo waramayaa inay ku dhinteen tan iyo markii uu dagaalku bilaabmay 4tii Nofeembar, ka dib markii Abiy uu ku eedeeyay kooxda TPLF inay weerareen saldhig ay leeyihiin ciidamada federaalka.
Labada dhinacba waxaa lagu eedeeyey inay geysteen xasuuq ka dhan ah dadka rayidka ah, halka in ka badan 27,000 oo qof ay ka qaxeen dagaalka culus ee ay ku doonayaan inay ku gabaadsadaan dalka ay deriska yihiin ee Suudaan. Gaajo, daal iyo cabsi cabsi leh oo ka timid qoomiyada Tigreega ayaa sii wadata inay lasocto warbixino argagax leh oo ku saabsan dagaalka.
“Dadkani waxay la imaanayaan mindiyo iyo ulo, iyagoo doonaya inay weeraraan muwaadiniinta. Waxaana gadaashooda ka socda ciidanka Itoobiya oo wata taangiyo,ayaa dhibaato ba,an geeystay ”ayuu yiri mid ka mid ah qaxootiga, Thimon Abrah. Way garaaceen oo gubeen meeshii oo dhan.
“Marka nin, ama xitaa cunug, la gowraco, tani waa aargudasho,” ayuu yiri mid kale, Tedey Benjamin. “Tani waa dagaal qabiil.”
Abiy ayaa ka codsaday dadka qaxootiga ah in ay guryahooda yimaadaan maaddaama dowladdiisu ay ballan qaadayso in dagaalku si dhakhso leh u dhammaan doono, in kasta oo falanqeeyayaashu ay ka baqayaan isku dhac daba dheeraada marka loo eego muruqa milatari ee labada dhinac.
Xayeeysiin
Iyada oo boqolaal kun oo Tigrey ah ay ku tiirsan yihiin gargaarka cuntada xitaa kahor iskahorimaadka, dhibaatada ayaa si xawli ah uga sii dareysa xitaa iyada oo UN-ka iyo shaqaalaha hay’adda gargaarka ay dib u qiimeynayaan sababo nabadgelyo awgood.
Kolonyo ay la socdeen ku dhowaad 200 oo rakaab ah, oo u badnaa shaqaale u shaqeeya hay’ado caalami ah, ayaa goor dambe oo Isniintii ah gaadhay caasimadda Itoobiya ee Addis Ababa.
Kolonyo kale oo ka kooban afar bas iyo dhowr baabuur, oo ay saaran yihiin ku dhowaad 400 oo ajaanib ah oo ka yimid magaalada Mekelle, ayaa la filayaa inay soo gaaraan caasimadda Arbacada, sida ay wararku sheegayaan.
Xukuumada Abiy waxay u aragtaa xukuumada TPLF mid sharci daro ah kadib markii uu gobolka si diidan u qabtay doorashadii deegaanka bishii Sebtember.
Kooxda TPLF ayaa diidaneyd in dib loo dhigo doorashooyinka qaranka ilaa sanadka dambe sababo laxiriira faafida COVID-19 waxayna u aragtaa xukuumada federaalka ee Abiy mid sharci daro ah, iyagoo sheegay in waajibaadkoodii uu dhamaaday.
Hogaamiyaasha Tigray waxay dhaheen Abiy 44 sano jir ah – oo sanadkii hore ku guuleystay Nobel Peace Prize – wuxuu silciyey oo ka nadiifiyey xilalka dowlada iyo kuwa amniga tan iyo markii uu xafiiska lawareegay 2018.
Hogaamiyaha Tigreega Debretsion Gebremichael ayaa u sheegay wakaalada wararka ee AFP talaadadii in “xukuumada iyo shacabka Tigray” ay adkeysan doonaan.
“Ololahan lama dhamayn karo. Ilaa iyo inta ciidanka soo duulaya ku sugan yihiin dhulkeenna, dagaalku wuu sii socon doonaa. Ma naga aamusi karaan xoog militari, ”ayuu yiri.
Xoogaga Tigreega ayaa laga yaabaa inay raadiyaan inay qotaan inta militariga ay kusii siqayaan dhulka buuraleyda ah eek u sii jeeda Mekelle, ayuu yiri Matt Bryden, oo ah aasaasaha xarunta fikirka gobolka ee fadhigeedu yahay Nairobi.
“Waxaan qiyaasayaa markay [ciidanka Itoobiya] soo galayaan buuraleyda, dagaal culus ayaa laga yaabaa inuu bilowdo,” ayuu yiri. :
Xayeeysiin”
XIGASHO AL JAZEERA IYO WAKAALADAHA WARKA