29- Aug-2023- News Agencies”
Laga soo bilaabo bariiska Hindiya ilaa qamadiga Australiya, isbeddelka cimiladu wuxuu ku dhacayaa wax soo saarka, taasoo kordhinaysa cunto yari iyo sicir barar uu sababay dagaalka Ukraine.
Kululeyl Xad-dhaaf ah, Qaleeyl Daran Iyo Qoyaan aad u Badan kadib Isbeddelka cimiladu, Waxa uu ka dul dhacay wax soo saarka Beeraleyda aduunka !!
Laga soo bilaabo bariiska Hindiya ilaa qamadiga Australiya, isbeddelka cimiladu wuxuu ku dhacayaa wax soo saarka,taasoo kordhinaysa cunto yari iyo sicir barar uu sababay dagaalka Ukraine.
Saynisyahannadu waxay daboolka ka qaadeen waxtarka ay leedahay isticmaalka noocyada cunto oo u adkeysan kara abaaraha iyo cimilda daran ooy ku jiraan Digir, galley iyo dalagyo kale oo muhiim ah.
Dalagyada cimilo dhaqameed ee caqli-gal ah,oo u adkeysan kara heerkulka xad-dhaafka ah, ayaa si tartiib tartiib ah u soo laabanaya, kaas oo ahaan jiray cunnada ugu badan Afrika iyo meelo Aasiya ka mid ah, ayaa sannadihii u dambeeyay lagu arkay suuqyada
Qaramada Midoobay waxay 2023 u astaysay sanadka caalamiga ah ee masarka, iyadoo la guntay hawlo xayaysiin ah oo loogu talagalay in lagu muujiyo sifooyinka cimilada u saaxiibka ah ee mirahan qadiimiga ah iyo waxayaabaha ay qaniga ku yihiin cunooyin dhaqameedyada ee Nafaqada, borotiinka ah
Isku-dhafanka xaaladaha cimilada aadka u daran, xannibaadaha dhoofinta iyo go’doominta juquraafiyadeed waxay khatar sare gelisay sugnaanta cuntada adduunka meel aysan weligeed gaarin
Mamnuucidda, hindiya. oo ka timid dhoofiyaha bariiska ee ugu weyn adduunka, ayaa had iyo jeer u diraysa mowjado argagax leh suuqyada adduunka oo dhan iyada oo daraasiin waddamo dhaca Aasiya iyo kuwa ka hooseeya Saxaraha Afrika, ay ku tiirsan yihiin bariiska Hindiya.
Kululeyl Xaddhaaf ah Qaleeyl Daran Qoyaan aad u Badan
Kenya, Somalia, Uganda, Tanzania, Haiti, Chile iyo Bolivia ayaa sidoo kale la filayaa inay arkaan wax-soo-saarka dalagga oo hooseeya sababo la xiriira cimilada oo aan wanaagsanayn sanadkan.
Waxa hubaal ah, hoos u dhaca wax soo saarka qayb ka mid ah aduunka waxa, aragti ahaan, inta badan lagu magdhabi karaa wax-soo-saarka xad dhaafka ah ee dalalka kale
Labada caqabadoodba – kontaroolada dhoofinta iyo hoos u dhaca wax soo saarka – waa la xallin karaa, sida ay falanqeeyayaasha sheegeen. Waxa loo baahan yahay waa istaraatijiyad caalami ah
Midkoodna ma beddeli doono noocyada hadhuudhka ah ee hadda si weyn looga isticmaalo adduunka waqti dhow, haddana waxay bixiyaan karti, xal waqti dheer ah.
Laakiin Hindiya waxay sheegtay in gacanteeda lagu qasbay “qiimaha caalamiga ah ee sarreeya sababtoo ah xaalad-siyaasadeed, dareenka El Nino iyo xaaladaha cimilada aadka u daran ee dalalka kale ee soo saara bariiska”. Mamnuucidda dhoofinta ayaa saameynaysa afar meelood meel bariiska dalka laga dhoofiyo.
Isla markiiba ka dib markii Ruushku ka baxay heshiiskii hadhuudhka ee Badda Madow iyada oo uu sii socdo dagaalka Ukraine, xannibaadaha dhoofinta Hindiya waxay halis gelineysaa dhibaato cunto oo ballaaran.
Si loo fahmo baahida bariiska, ka fiirso waxa Hindiya samaysay sannadkii hore. Bishii Sebtembar 2022, Hindiya waxay isku dayday inay niyad jabiso iibsashada caalamiga ah ee bariiska cad ee aan Basmati ahayn iyada oo loo marayo tacriif si loo hubiyo sahayda gudaha ee ku filan.
Kordhinta xayiraadaha dhoofinta
Bariiska ayaa ah cuntada ugu muhiimsan ee in ka badan kala bar dadka adduunka in ka badan 500 milyan oo metrik ton ayaa la cunaa sanad walba.
Hindiya ayaa boqolkiiba 40 ka ah dhoofinta bariiska adduunka, iyada oo sidoo kale ay door muhiim ah ku leeyihiin dhoofinta Bariiska dalalka Thailand, Vietnam, Pakistan iyo Mareykanka.
Bariiska noocyadiisa kala duwan – kuwa aan basmati ahayn – oo dhoofintooda ay mamnuucday Hindiya ayaa sameeyay qiyaastii 10 boqolkiiba suuqyada adduunka labadii sano ee la soo dhaafay,
Shirley Mustafa, oo ah falanqeeye suuqa bariiska ee Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Cuntada iyo Beeraha (Food and Agriculture Organisation). FAO), ayaa u sheegtay Al Jazeera.
Bariiskan “waxaa loogu talagalay gobollo gaar ah, oo ay ku jiraan Malaysia, Saudi Arabia, Imaaraadka Carabta, Nepal iyo Bangladesh,” ayay tidhi. “Dhowaan, iibsadayaasha Afrikaanku waxay u soo baxeen hoggaamiyeyaal iibsanaya bariiska noocaan ah, oo ay ku jiraan Cameroon, Madagascar iyo Côte d’Ivoire.”
Laakiin Hindiya waxay sidoo kale soo saartay boqolkiiba 20 cashuur dhoofinta bariiska la karkariyey, taas oo dhaqan gelinaysa xannibaadaha dhammaan bariiska aan Basmati ahayn – 80 boqolkiiba wadarta guud ee bariiska dalka.
Xayiraadaha dhoofinta noocan oo kale ah waxay khalkhal galiyaan suuqyada, ayuu yiri Mustafa.
Waxay horseedaan kor u kaca qiimaha adduunka, gaar ahaan saameeya wadamada saboolka ah ee doonaya inay iibsadaan bariiska badan iyagoo ka baqaya hoos u dhac ku yimaada silsilada sahaydooda cunto
Laakin xeeladdii way fashilantay. In kasta oo cashuurta, dhoofinta bariiskan kala duwan ee Hindiya uu kordhay 25 boqolkiiba intii u dhaxaysay Sebtembar iyo March marka loo eego sannadkii hore.
Mamnuucidd Dhalisay Su’aalo Qoto Dheer.
Qaababka cimilada aan caadiga ahayn, xiisadaha juqraafiyeed iyo wax-soo-saarka hooseeya oo ay ugu wacan tahay arrimaha cimilada la xiriira ayaa ku dhacaya soo noqnoqoshada sii kordheysa, taasoo horseedaysa sicir bararka iyo kor u kaca rajada gaajada
Qiyaastii 9.2 boqolkiiba dadka adduunka – inta u dhaxaysa 691 milyan iyo 783 milyan oo qof – ayaa wajahday gaajo sanadka 2022, taas oo aad uga sarreysa 7.9 boqolkiiba sannadkii ka hor masiibada ee 2019, marka loo eego warbixinta xaaladda cunnada iyo nafaqada ee FAO ee 2023 ee warbixinta adduunka.
Argentina, oo ah dhoofinta soy-ga ugu weyn meeraha iyo wax-soosaarka galleyda, ayaa la il daran abaartii ugu darneyd muddo 60 sano ah, taasoo keentay hoos u dhac weyn oo ku yimid wax-soo-saarka.
Indonesia, oo ah dhoofinta saliidda timirta ee ugu weyn adduunka, ayaa mamnuucday dhoofinteeda muddo kooban sannadkii hore iyada oo ay jirto kor u kaca sicirka, taas oo kicisay suuq-geynta caalamiga ah ee saliidda la cuni karo, gaar ahaan sahayda Ukraine ee saliidda gabbaldayaha ayaa sidoo kale khalkhaliyay dagaalka.
Brazil, oo ah soosaaraha ugu weyn ee saliidda soyka, ayaa sidoo kale la soo darsay abaaro sanadihii u dambeeyay, halka 2021 ay keentay soosaarka saliida canola ee ugu hooseeya ee Kanada 14 sano.
Si kastaba ha ahaatee, khubarada ayaa sheegaya in uu jiro xal. Oggolaanshaha ganacsiga xorta ah iyo adeegsiga dalagyo kala duwan oo ka wanaagsan kuwa si wanaagsan ugu adkeysan kara isbeddelka cimilada waxay gacan ka geysan kartaa yareynta dhibaatooyinka mustaqbalka.
Gaajada sii kordhaysa
Qiimaha cuntada sida sarreenka, galleyda, bariiska iyo iniinaha saliidda ayaa kor u kacay tan iyo markii uu faafay COVID-19 sanadkii 2020 uu carqaladeeyay silsiladaha sahayda caalamiga ah, ka dib sanado badan oo kharashyo xasiloon, Matin Qaim, oo ah borofisar cilmiga cuntada iyo dhaqaalaha beeraha ka dhiga Jaamacadda Jarmalka ee Bonn , ayuu u sheegay Aljazeera.
Duullaanka buuxa ee Ruushka ee Ukraine ayaa ka sii daray, iyadoo qiimaha cuntada adduunka uu marayo meeshii ugu sarreysay abid bishii Maarso 2022, sida laga soo xigtay index FAO. “Ma aanan arag kororka noocaas ah tan iyo 2007-08 iyo 2011,” ayuu yiri Qaaim.
Dagaalka ka hor, Ruushka iyo Ukraine waxay ku xisaabtameen 34 boqolkiiba dhoofinta sarreenka adduunka, 27 boqolkiiba shaciir, 17 boqolkiiba galleyda iyo 55 boqolkiiba saliidda gabbaldayaha. Gobollada qaar ayaa si gaar ah ugu tiirsanaa badeecadaha laga keeno labadan dal. Waqooyiga Afrika iyo Bariga Dhexe ayaa 50 boqolkiiba sahaydooda firileyda ka helay Ruushka iyo Ukraine.
Xayiraadda militari ee Ruushka ee dekedda Badda Madow waxay keentay dhoofinta Yukreeniyaan joogsi ku dhow intii u dhaxaysay Maarso iyo Luulyo 2022 ka hor intaysan Qaramada Midoobay iyo Turkiga dhexdhexaadin heshiis taariikhi ah oo ay la galeen Kyiv iyo Moscow si dib loogu bilaabo dhoofinta. In ka badan 32 milyan metrik ton oo galley, qamadi iyo miro kale ah ayaa Ukraine ay dhoofisay intii u dhaxeysay Luulyo 2022 iyo Luulyo 2023.
Laakiin 17-kii Luulyo, Ruushku wuxuu go’aansaday inuusan dib u cusboonaysiin hindisaha, oo laga yaabo inuu ku dhufto Ukraine dhoofinta hadhuudhka la qorsheeyay ee 45 milyan oo tan nus.
