29″ October “2022” Read the original article on VOA.Reuters, AFP, AP
Tigray-ga oo ka dhammaanaya sahayda caafimaadka, WHO ayaa ka digtay
Hay’adda caafimaadka adduunka ayaa ka digtay in cisbitaallada ay si aad ah ugu hooseeyaan sahayda caafimaadka, iyadoo dagaalka u dhexeeya ciidamada federaalka iyo kuwa Tigreega uu sii xoogaysanayo ka dib markii ay qabowday colaaddii u dhaxaysay March iyo Ogosto.
Gobolka Tigreega ee waqooyiga Itoobiya ayaa si khatar ah ugu hooseeya sahayda caafimaadka sida tallaalada iyo antibiyootiga, saraakiisha Ururka Caafimaadka Adduunka ayaa sheegay Jimcihii.
Saraakiisha WHO ayaa saxafiyiinta kula hadlay magaalada Geneva in 9% oo kaliya xarumaha caafimaadka ay si buuxda u shaqeeyaan iyadoo todobaadyadii la soo dhaafay ay sii xoogeysanayeen dagaalada u dhaxeeya ciidamada dowlada federaalka iyo dagaalyahanada Tigreega.
Xarumaha caafimaadka waxaa xaddiday shidaal yari, kuwa shaqaynayana waxay isticmaaleen xal cusbo leh si ay u daweeyaan nabarrada iyo maryaha si ay ugu labistaan, sida ay saraakiishu sheegeen.
Dib u bilaabashada dagaalka u dhexeeya ciidamada federaalka Itoobiya iyo dagaalyahanada Tigrayga ayaa sii socday iyadoo wakiilo ka kala socda labada dhinac ay kulmayaan si ay xal diblumaasiyadeed ugu helaan wada hadalada nabadeed ee Koonfur Afrika.
Guddi madax-banaan oo khubaro ah oo ka socda Q.Midoobe oo baadhaya xad-gudubyada xuquuqda iyo gabood-fallada ka dhashay dagaalka ka socda gobolka Tigray ee Itoobiya ayaa sheegay in haddii aan dagaalka la joojin ay khatarta ah in dembiyo kale oo aad u fool xun ay sii kordhayaan.
“Dambiyada waxashnimada waa soo dhawaada haddii aysan jirin joojinta colaadaha,” Xubin ka tirsan guddiga Radhika Coomaraswamy ayaa u sheegtay saxafiyiinta Jimcihii Qaramada Midoobay.
Itoobiya: Khubarada Xuquuqda Aadanaha ee Qaramada Midoobay ayaa ka digay xasuuq ku sii badan doona gobolka Tigray
Guddiga caalamiga ah ee khubarada xuquuqul insaanka ee Qaramada Midoobay ayaa ka digay warbixintoodii Khamiista ay hordhigeen guddiga golaha loo dhan yahay ee ka shaqeeya arrimaha xuquuqul insaanka, in ciidamada Itoobiya, Eritereeya iyo Tigrayga ay dhamaantood geysteen xadgudubyo colaadeed oo bilowday laba sano ka hor. Guddoomiyaha guddiga Betty Murungi ayaa sheegtay in dhowr ka mid ah xadgudubyadan ay u kacayaan dambiyo dagaal iyo dambiyo ka dhan ah aadanaha.
Warbixintu waxay soo bandhigtay xaaladda bini’aadantinimo ee ba’an ee ka jirta waqooyiga gobolka Tigray, halkaasoo 6 milyan oo qof ay ka jartay saadka iyo adeegyadii ay heli jireen dowladda federaalka.
“Waxaan marka hore diirada saarnay xaalada bini’aadantinimo ee ba’an ee ka jirta Tigray, waxaana ogaanay in diidmada baahsan iyo xanibaadda lagu hayo helitaanka cuntada, dawooyinka iyo adeegyada aasaasiga ah ay ka dhigan tahay dambi ka dhan ah bini’aadantinimada, iyo sidoo kale dembiga dagaal ee ah in gaajada loo adeegsado qaab dagaal”. “Steven Ratner, xubin ka ah guddiga, oo ah borofisar sharciga Mareykanka ah.
Guddigan oo ka kooban saddex xubnood oo uu sameeyay Golaha Xuquuqul Insaanka bishii December ee la soo dhaafay ayaa sidoo kale ogaaday in dowladda federaalku ay dadka rayidka ah ee Tigrayga la beegsatay duqeymo, duqeymo cirka ah iyo weerarrada aan duuliyaha lahayn.
Addis Ababa ayaa diiday warbixinta guddiga.
Safiirka Itoobiya ee Qaramada Midoobay, Taye Atske Selassie, ayaa u sheegay guddiga golaha loo dhan yahay Khamiista in warbixinta ay tahay “mid aan is waafaqsanayn oo qabyo ah” waxaana looga gol leeyahay in lagu xoojiyo cadaadiska siyaasadeed ee ka dhanka ah dowladdiisa.
“Komishanku waa uun qalab hadhow u noqon doona cudurdaar faragelinta iyo cunaqabataynta,” Selassie ayaa yidhi.
Guddigu waxay ogaadeen in ciidamada Tigreegu ay sidoo kale geysteen dambiyo waaweyn oo ay ka mid yihiin dilal ballaaran oo loo geystay dad rayid ah oo Amxaarada ah, kufsi iyo tacadiyo dhanka galmada ah, dil sharci darro ah, jirdil, dhac iyo burburin hanti rayid ah.
“Inta la og yahay in ay jiraan eedeymo ku saabsan gafafka gooni-goosadka ah ee ciidamada Tigray-ga, dowladda Tigray waxay si dhab ah u qaadanaysaa eedeymahaas, waxayna hubin doontaa in dambiilayaasha la horkeeno sharciga,” ayay mas’uuliyiinta gobolka ku sheegeen hadal ay soo saareen markii ugu horreysay ee warbixinta guddiga Q.M. bisha Sebtembar.
Warbixintu waxay sheegtay in kufsigu “loo gaystay heer aad u xun” tan iyo markii uu dagaalku billowday Noofambar 2020. Dadka ka badbaaday Tigrayga ayaa ku lug lahaa ciidammada Difaaca Qaranka Itoobiya, Ciidanka Difaaca Eritrea iyo maleeshiyada Amxaarada, Fano. Dumarka waa la kufsaday, kooxo burcad ah waa la kufsaday, waxaa loo haystay addoomo galmo ah oo lagu xadgudbay walxo.
Xadgudubyo galmo oo ay geysteen ciidamada Tigreega ayaa laga diiwaan galiyay degaano ka tirsan gobolka ay dariska yihiin ee Axmaarada, halkaas oo qaar kamid ah dadkii badbaaday ay sheegeen in kuwii kufsaday ay u sheegeen in ay u aargudayaan kufsiga haweenka iyo gabdhaha Tigreega ah.
Xaalada bini’aadantinimo ayaa ka sii daraysa
“Xaaladahan adag iyo helitaanka xaddidan, inta badan geeridu waxay ku dhacdaa heer bulsho oo aan la soo sheegin oo aan diiwaangashanayn,” Altaf Musani, oo ah agaasimaha wax ka qabashada xaaladaha degdegga ah ee WHO, ayaa u sheegay suxufiyiinta.
Agaasimaha guud ee WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus, oo u dhashay Tigreega oo walaalkii ka yar uu xanuun ku waayay, ayaa sidoo kale ka hadlay dhibaatada caafimaad ee ka jirta gobolka.
Ghebreyesus ayaa bartiisa Twitter-ka soo dhigay galinkii dambe ee Khamiista isagoo ku booriyay beesha caalamka inay siiyaan “dhibaatooyinkan dareenka ay mudan yihiin. Waxaa hadda jirta daaqad cidhiidhi ah oo looga hortagayo xasuuqa.”
Ilham Abdelhai Nour, oo ah kooxda hogaanka u ah Ururka Caafimaadka Adduunka ee Itoobiya, ayaa sheegtay Jimcihii in ku dhawaad mid ka mid ah saddexdii carruur ah ee ay da’doodu ka yar tahay 5 sano ee ku nool Tigray ay hayso nafaqo-darro ba’an.
Qaramada Midoobay ayaa bishii March sheegtay in in ka badan 5.5 milyan oo Tigray ah ay u baahan yihiin gargaar cunto. Heshiis bini’aadantinimo oo dhex maray ciidamada federaalka iyo dagaalyahanada Tigreega ayaa soo cusboonaysiiyay rajadii laga qabay in Itoobiya ay qaado go’doominta xaqiiqada.
Tigrayga ayaa inta badan ka go’ay Itoobiya inteeda kale ka dib markii dagaalyahanada Tigrayga ay dib u qabsadeen caasimadda gobolka sanad ka hor, ciidamada federaalkana ay isaga baxeen.
Ciidamada Federaalka Itoobiya ayaa la wareegay gacan ku haynta magaalooyin ka tirsan Tigrayga
Xabbad-joojintii bini’aadantinimo waxay dhammaatay bishii Ogosto markii ay mar kale dib u soo cusboonaadeen dagaalka u dhexeeya ciidammada federaalka iyo dagaalyahannada Tigrayga.
Ciidamada Itoobiya ayaa todobaadyadii lasoo dhaafay qabsaday magaalooyin dhowr ah oo ay ku jirto magaalada istiraatiijiga ah ee Shire.
Dowladda Itoobiya ayaa sheegtay in ay damacsan tahay in ay la wareegto garoomada diyaaradaha iyo kaabayaasha kale ee muhiimka ah ee ay gacanta ku hayaan ciidamada Tigreega.
Iyadoo la fulinayo ujeeddooyinkaas, ayaa lagu sheegay bayaan, in dowladdu ay ka go’an tahay in si nabad ah lagu xalliyo khilaafka iyada oo loo marayo wada-hadallada nabadeed ee Midowga Afrika ee Koonfur Afrika.
Wadahadallada ayaa furmay horraantii toddobaadkan, waxaana ay socdaan illaa 30-ka Oktoobar.
rm/sms (Reuters, AFP, AP)