14ka Maarso” BBC”
Baaritaan ay samaysay BBC-da ayaa lagu ogaaday caddaymo cusub oo ku saabsan heshiisyo musuqmaasuq ahaa in ay ka soo bilaabatay hantida Roman Abramovich.
Milkiilaha Chelsea ayaa sameeyay balaayiin ka dib markii uu shirkad shidaal ka iibsaday dowladda Ruushka 1995-kii oo xaraash been abuur ah lagu sameeyay.
Mr Abramovich waxa uu Sibneft ku bixiyay ku dhawaad $250m (£190m), ka hor inta uusan dib ugu iibin dowladda Ruushka $13bn sanadkii 2005tii.
Qareenadiisa ayaa sheegay in aysan jirin wax sal ah oo lagu eedeynayo in uu urursaday hanti aad u badan isagoo u maraya dambiile.
Maalqabeenka Ruushka u dhashay ayaa waxaa cunaqabateyn ku soo rogtay dowladda UK todobaadkii hore, sababtoo ah xiriir uu la leeyahay madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin.
Waa ayo hodonka weyn ee Ruushka oo wajahaya cunaqabatayn?
Bilyaneerka Ruushka ayaa horay maxkamada UK uga hor qirtay in uu bixiyay lacago musuq maasuq ah si uu uga caawiyo in heshiiska Sibneft dhulka laga saaro.
Waxaa London ku dacweeyay saaxiibkiisii hore ee ganacsiga Boris Berezovsky sanadkii 2012-kii.
Mr Abramovich ayaa ku guuleystay kiiska, balse waxa uu maxkamadda ka hor sheegay sida xaraashka asalka ah ee Sibneft loogu musuq-maasuqay isaga iyo sida uu u siiyay Berezovsky $10m si uu u bixiyo mas’uul ka tirsan Kremlin-ka.
BBC Panorama ayaa heshay dukumeenti loo maleynayo in laga soo tahriibiyay Ruushka.
Xogtan ayaa waxaa barnaamijka siisay ilo sir ah, oo sheegaya in si qarsoodi ah looga soo min guuriyay faylal ay hay’adaha fulinta sharciga ee Ruushka u hayaan Mr Abramovich.
BBC-du taas ma xaqiijin karto, laakiin baaritaanno lala sameeyay ilo kale oo ku sugan Ruushka ayaa taageeray qaar badan oo ka mid ah faahfaahinta dukumeentiga shanta bog ka kooban.
Dukumentiga ayaa sheegaya in dowladda Ruushka lagu khiyaameeyay $2.7bn ee heshiiska Sibneft – sheegasho uu taageeray baarlammaanka Ruushka 1997. Dukumentiga ayaa sidoo kale sheegay in mas’uuliyiinta Ruushka ay rabeen inay Mr Abramovich ku soo oogaan wax isdabamarin.
Waxa ay leedahay: “Ciidanka dambi baadhayaasha dhaqaalaha ayaa go’aan ku gaadhay in haddii Abramovich maxkamad la soo taagi lahaa uu la kulmi lahaa eedaymo khiyaamo ah… koox dambiilayaal ah oo habaysan.”
Panorama ayaa dabagal ku sameysay dacwad oogihii hore ee Ruushka, kaasoo baaray heshiiska 1990-meeyadii.
Yuri Skuratov ma uusan ogeyn dukumeenti qarsoodi ah, laakiin wuxuu si madaxbanaan u xaqiijiyay faahfaahin badan oo ku saabsan iibka Sibneft.
Mr Skuratov ayaa barnaamijka u sheegay: “Asal ahaan, waxay ahayd qorshe been abuur ah, halkaas oo kuwa ka qaybqaatay ganacsi-abuurka ay sameeyeen hal koox oo dambiilayaal ah oo Abramovich iyo Berezovsky u oggolaaday inay khiyaaneeyaan dawladda oo aysan bixin lacagta ay shirkaddani run ahaantii u qalantay.”
Dukumentiga ayaa sidoo kale tilmaamaya in Mr Abramovich uu ilaalinayay madaxweynihii hore ee Ruushka Boris Yeltsin.
Waxa ay sheegtay in galalka fulinta sharciga ee Mr Abramovich loo raray Kremlin-ka, waxaana baaritaan uu sameeyay Mr Skuratov uu joojiyay madaxweynaha.
Dukumeentigu waxa uu leeyahay: “Skuratov waxa uu diyaarinayay kiis dembi oo la xidhiidha la wareegidda Sibneft iyada oo lagu salaynayo baadhitaanka gaar-ahaantiisa. Baadhitaanka waxaa joojiyay madaxweyne Yeltsin … Skuratov ayaa laga eryay xafiiskiisa.”
Mr Skuratov ayaa shaqada laga eryay ka dib markii la sii daayay cajalad galmo ah sanadkii 1999-kii, wuxuuna sheegay in ay ahayd tol lagu doonayo in lagu sumcad dilo isaga iyo baaritaankiisa.
Waxa uu yidhi: “Arrintan oo dhami waxay si cad u ahayd siyaasad, sababtoo ah baaritaannadayda waxaan aad ugu dhawaaday qoyska Boris Yeltsin, oo ay ku jirto baaritaankan gaarka ah ee Sibneft.”
Mr犀利士 Abramovich waxa uu ku sugnaa gudaha Kremlin-ka markii Vladimir Putin uu xukunka qabtay 2000.
Dukumeentigu waxa uu ka kooban yahay tafaasiisha xaraash kale oo la musuqmaasuqay laba sano ka dib, oo ay ku lug leedahay shirkad shidaal oo Ruush ah oo lagu magacaabo Slavneft.
Mr Abramovich waxa uu iskaashi la sameeyay shirkad kale si ay u iibsadaan Slavneft, laakiin shirkad Shiinees ah oo ay iska soo horjeedaan ayaa qorshaynaysay in ay ku dalbato ku dhawaad laba jibaar.
Dad badan oo awood leh – laga soo bilaabo Kremlin ilaa baarlamaanka Ruushka – waxay u istaagi lahaayeen inay lumiyaan haddii Shiinaha uu ku guuleysto xaraashka.
Dukumentiga ayaa sheegaya in xubin ka mid ah wafdiga Shiinaha la afduubay markii ay Moscow u tageen xaraash.
“CNPC, shirkadda Shiinaha, oo ah tartan aad u xoog badan, ayaa ku qasbanaaday in ay ka baxdo xaraashka ka dib markii mid ka mid ah wakiiladeeda la afduubay markii uu yimid garoonka diyaaradaha ee Moscow waxaana la sii daayay kaliya ka dib markii shirkaddu ay ku dhawaaqday inay ka baxday.”
Sheekada afduubka waxaa taageeray ilo madax banaan oo aan waxba ka ogayn dukumentiga.
Vladimir Milov wuxuu ahaa wasiir ku xigeenka tamarta Ruushka intii lagu jiray iibinta Slavneft. Ma uusan ka hadlin sheekada afduubka, laakiin waxa uu sheegay in dadka siyaasadda sare ka tirsan ay mar hore go’aansadeen in iskaashiga Mr Abramovich uu ku guuleysan doono xaraashka.
“Waxaan ku idhi, bal eeg, Shiinuhu waxay rabaan inay soo galaan waxayna rabaan inay bixiyaan qiimo aad u weyn. Waxay yiraahdeen waxba maaha, iska aamus, midna ganacsigaaga ma jiro. Horey ayaa loo go’aamiyey. Slavneft wuxuu aadaa Abramovich, qiimuhu waa waa lagu heshiiyey. Shiinuhu si uun baa loo soo saarayaa.”
Ma jirto soo jeedin ah in Mr Abramovich uu wax ka ogaa shirqoolka afduubka, ama uu qayb ka qaatay.
Qareenadiisa ayaa BBC-da u sheegay sheegashada afduubka “gebi ahaanba waa mid aan waxba ka jirin” oo uusan “waxba ka ogeyn dhacdadan oo kale”.
Kooxo kala duwan ayaa u dagaalamayey xakamaynta Slavneft waxaana jiray mucaaradad baahsan oo ka soo horjeeda dalabka Shiinaha.
Si kastaba ha ahaatee sababta ka bixitaanka Shiinaha, iskaashiga Mr Abramovich ayaa lahaa dalabka kaliya ee miiska u haray. Waxayna ku iibsadeen Slavneft qiimo jaban.
Qareenada Mr Abramovich ayaa sheegay in eedeymaha musuqmaasuqa ee ku saabsan heshiisyada Slavneft iyo Sibneft ay yihiin kuwa been abuur ah, waxaana uu beeniyay in uu ilaalinayay Mr Yeltsin.
