Jan 28″ 2022
Ciidanka Cirka ee Soomaaliya Brig. Gen. Sh Cali Maxamed Maxamuud waxa uu fadhiistay qolka laga hago diyaarad dagaal oo Miig ah bishii March sanadkii 1978-kii.
Dagaaladii sokeeye ee dalkiisa waxa uu baabi’iyay ciidankii cirka ee uu ku biiray isaga oo 14 jir ah waxana uu qayb ka ahaa in ka badan 50 sano. Soomaaliya oo ay halakeeyeen kooxda argagixisada ah ee Al-Shabaab, ayaan hadda lahayn diyaarad ay isaga caabiso. Taa beddelkeeda, dalka ku yaalla bariga Afrika wuxuu ku tiirsan yahay saaxiibada Mareykanka iyo Midowga Afrika, laakiin 75-jirka madaxa hawada Soomaaliya ayaa rajeynaya in ciidamada cirka Mareykanka ay ka caawiyaan Soomaaliya inay dib u dhisto wixii markii hore ahaan jiray ciidamada ugu awoodda badan Geeska Afrika.
“Ciidanka Cirka ee Mareykanka ayaa hadda bilaabaya wadashaqeyn. Hadda ka hor, wax wada shaqayn ah maanu lahayn, ayuu Maxamuud u sheegay Majaladda Ciidanka Cirka mar uu ka hadlayey Shirweynaha Madaxda Hawada Afrika ee Kigali.
“Ma jirto diyaarad, ma duuliye, farsamoyaqaanno. Waxaan sugeynaa oo kaliya saldhiggayaga,” ayuu raaciyay.
Ciidanka Cirka ee Soomaaliya oo la aas aasay 1954-tii ayaa mar ku faani jiray dagaalyahannada MiG-17 iyo MiG-21. Marka hore dagaal lala galo Itoobiya oo ay taageerayeen Midowgii Soofiyeeti,kadibna dagaal sokeeye,wuxuu horseeday in lakala diro Ciidanka Cirka sanadkii 1991.Al-Shabaab ayaa bartamihii 2000-aad bilowday handadaad ay ku hayso dowladda iyo shacabka. Ciidanka Cirka Soomaaliya ayaa dib loo dhisay sanadkii 2015-kii.
Maxamuud ayaa sheegay in Ciidamada Cirka ee Mareykanka ay habeen iyo maalinba isticmaalaan sirdoonnada, ilaalada iyo sahannada (ISR) ee ciidamada Cirka iyo kuwa aan duuliyaha lahayn ee saldhigga Ballidoogle ee waqooyi-galbeed ee Muqdisho iyagoo isticmaalaya qalabkooda. Duulimaadyada ISR ma ahayn kuwo iska kaashada dabeecad ahaan laakiin waxay ku salaysan yihiin xuquuqaha gelitaanka.
Hawlgalka ka hortagga argagixisanimada ee ISR ma joogsanin markii madaxweynihii hore ee Mareykanka Donald J. Trump uu ku amray in dhammaan ciidamada Mareykanka ay ka baxaan Soomaaliya Janaayo 2021. Mareykanka waxa uu Ballidoogle u adeegsan jiray howlgallada ciidamada gaarka ah iyo tababarida Guutada Danab ee ugu sareysa ciidamada xoogga dalka Soomaaliyeed.
Taliska Mareykanka ee Afrika ayaa ka gaabsaday in uu ka hadlo su’aalaha la xiriira howlgallada sirdoonka iyo qorshaha mustaqbalka ee Ciidanka Cirka Soomaaliya, balse waxa ay hoosta ka xariiqeen sida Mareykanka ay uga go’an tahay ammaanka gobolka.
“Taageerada aan siineyno saaxiibadayada Soomaaliya iyo [Howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya] waa uu sii socday,” afhayeenka AFRICOM Navy Lt. Cmdr. Timothy S. Pietrack ayaa u sheegay Majaladda Ciidanka Cirka bayaan uu soo saaray. “Intii aan dib u habeyn ku sameynay ciidamada gobolka, AFRICOM waxay sii wadeen fulinta howlgallada ka dhanka ah argagixisada.”
Maxamuud ayaa xaqiijiyay in howlgallada ISR ay si aan kala go’ lahayn u sii socdeen inkastoo ay ka baxeen ciidamada Mareykanka.
“Ma aysan joojin, laakiin waxay yareeyeen dadka,” ayuu yiri madaxa hawada. “Waxay joojiyeen tababarkii ciidamada gaarka ah, laakiin had iyo jeer way duulaan.”
Tababarka ciidamada Danab ayaa ahaa mid fog, iyadoo Kenya ay martigelisay ciidamo dheeraad ah oo Mareykan ah iyo kuwa kale oo la geeyay gobolka oo dhan. Iyadoo tababarayaashu ay ka soo duuleen wadamada deriska ah, si kastaba ha ahaatee, fursadaha dabagalka ayaa xaddiday.
Ciidamada Mareykanka ayaa hadda dib ugu soo laabtay Muqdisho, ayuu yiri Maxamuud, waxaana isbaheysiga hawada sare u bilowday si cusub.
Madaxa hawada Soomaaliya ee tima-cawlan, ayaa sheegay in uu rajaynayo in Maraykanku uu Ciidanka Cirka Soomaaliya ka caawin doono dhanka tababarada, ugu dambayna uu daabuli doono diyaarado iyo diyaarado Helicopter ah.
“Lambarka koowaad waa in la tababaro dadka, duuliyayaasha, farsamayaqaannada, hagaha gaadiidka hawada, navigators,” ayuu yidhi. “Markaa waa inaan haysanaa mashiinada.”
Maxamuud waxa uu tillaabadii ugu horeysay ee dib u habeynta Ciidanka Cirka u soo qaatay diyaaradaha qaada.
“Waxaan u baahanahay ciidamada cirka si ay u taageeraan ciidamada dhulka, si ay u taageeraan dowladda, si ay u caawiyaan marka ay masiibooyinka dhacaan,” ayuu yiri. “Si aan u sugno hawadeena iyo baddeena.”
Xeebaha Soomaaliya, Budhcad-badeedda Gacanka Cadmeed ayaa sannadihii 2008-2009 gaadhay heer-xumo, iyada oo afduubyo ka dhacay marin badeedka mashquulka badan, kuwaas oo mararka qaarkood sababa rabshado, inta badana lacago madaxfurasho ah oo aad qaali u ah laga bixiyo kooxaha dambiilayaasha ah. Ilaalada ay sameynayaan saaxiibada caalamiga ah ayaa dhamaantood joojiyay burcad-badeednimada, inkastoo Maxamuud uu sheegay in kalluumeysiga sharci-darrada ah uu yahay walaac cusub oo ka jira xeebaha.
Khatarta Al-Shabaab ee shacabka iyo amniga dalka ayaa wali taagan.
“Al-shabaab weli waanu la dagaalamaynaa, balse weli ma aan cirib tirin Al-shabaab,” ayuu yiri Maxamuud oo ka hadlayay ururka argagixisada ah ee aan naxariista lahayn ee dowladda federaalka ka dhigay mid daciif ah. “Waxay adeegsadaan khadadka dhulka, waxayna ku weeraraan ciidamadeena meel walba.”
Howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya ee loo yaqaan AMISOM ayaa ujeedkiisu yahay in la dhimo khatarta Al-Shabaab oo si tartiib tartiib ah loogu wareejiyo ammaanka Soomaaliya ciidamo aan waxba galabsan.
Wasaaradda arrimaha dibadda Mareykanka waxay siisay tayaynta waxa loogu yeero AMISOM TCC, ama dalalka ay ciidamada ka joogaan Soomaaliya, kuwaasoo ay ka mid yihiin Uganda, Burundi, Djibouti, Kenya, Sierra Leone iyo Ethiopia.
Weli, Maxamuud oo ku labisan shaadh buluug ah oo fudfudud ah oo ay ku xardhan tahay astaanta Ciidanka Cirka Soomaaliyeed, iyo caleemo dahab ah oo garbihiisa ku xardhan, ayaa u arka maalin ay ciidanka cirka Soomaaliyeed hoggaamin doonaan dagaalka, isla markaana ay qayb ka noqon doonaan dadaallada wadajirka ah. si uu u sugo dalkiisa hooyo.
“Haddii aad haysato diyaarad, waxaad garanaysaa sida loola dagaalamo Al-shabaab,” ayuu yidhi.
“Haddii aad Al-shabaab kula dagaalanto cir iyo dhul, waad ka takhalusi kartaa,” ayuu hadalkiisa raaciyay. “Waxaan ka soo bilaabaynaa eber, meel eber ah. Waxaan u baahanahay wax walba si ay u koraan. Markaa, wax kasta ayaa na caawin kara.”