9″ March “2023” AFP
Warbixin cusub oo ay soo saartay kooxda Freedom House ee fadhigeedu yahay dalka Mareykanka ayaa lagu sheegay in inkastoo guud ahaan xoriyada caalamka ay hoos u dhaceyso 17-aad oo xiriir ah sanadka 2022-ka, haddana waxaa laga yaabaa in aragti ifaysa laga yaabo in ay geeska ku dhowdahay.
Warbixinta Xoriyadda Adduunka ee sannadlaha ah ayaa sii waday qiimeynta foosha xun ee xuquuqda siyaasadeed ee caalamiga ah iyo xorriyadaha madaniga ah, iyada oo 35 waddan ay muujinayaan dib u dhac ku yimid tusmada xorriyadda kooxda, oo ay hurinayaan “dagaal, afgambi, iyo weerarro lagu qaaday hay’adaha dimuqraadiga ah ee ay ku jiraan kuwa aan xor ahayn.
Hormoodka horseedka u ah hoos u dhaca xorriyadda 2022 waxaa ka mid ah duullaankii Ruushka ee Ukraine, afgambiyadii isdaba jooga ahaa ee Burkina Faso, iyo dadaallada lagu xoojinayo awoodda Tunisia.
Hase yeeshee, qorayaasha warbixinta ayaa xusay in ay jiri karto sabab rajo-gelin. 35-ka waddan ee leh xorriyadda hoos u dhacday 2022 waxay ka dhigan yihiin tirada ugu hooseysa ee qaybta 17 sano ee hoos u dhaca.
Dhanka kale, iyadoo 34 waddan ay muujinayaan horumar la taaban karo oo dhinaca xorriyadda ah, farqiga u dhexeeya waddamada soo hagaagaya iyo waddamada hoos u sii dhacaya ayaa ah “midkii ugu yaraa ee abid soo mara 17 sano oo xiriir ah oo sii xumaanaya”, ayay tiri warbixintu.
“Waxaa jiray calaamado sanadkii la soo dhaafay muujinaya in hoos u dhacii xoriyada dheeraa ee aduunka laga yaabo inuu hoos u dhaco,” ayay qorayaashu qoreen, “taas oo dejin doonta marxaladda soo kabashada mustaqbalka.”
Dhammaan waxa la sheegay, Freedom House waxa ay hadda ku qiimeeyeen 84 ka mid ah 195 waddan ee adduunka ah inay yihiin “xor”, marka loo eego 44 markii sahankeedii ugu horreeyay la daabacay 1973-kii.
Calaamadaha horumarka
Horumarka xorriyadda ee uu diiwaangeliyay Freedom House waxaa horseeday doorashooyin iyo wareejinta awoodda ee Latin America iyo Afrika, iyo sidoo kale dib u noqoshada xayiraadaha COVID-19 ee saameeyay xorriyadda isu imaatinka iyo dhaqdhaqaaqa siddeed waddan, sida lagu sheegay warbixinta.
Kolombiya waxay muujisay horumarkii ugu waynaa, iyadoo lix dhibcood ka heshay tusaha xorriyadda ka dib guushii doorashada Gustavo Petro, madaxweynihii ugu horreeyay ee bidix ee waddanka.
Qorayaasha ayaa sidoo kale soo xigtay cambaareynta xukuumadda militariga Myanmar ee Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay “ka dib sannado ay gaashaanka u daruureen diblomaasiyiin ka socda Ruushka iyo Shiinaha”, iyo sidoo kale Venezuela oo loo diiday kursi Golaha Xuquuqda Aadanaha ee Qaramada Midoobay bishii Oktoobar.
Dhanka kale, warbixintu waxay iftiimisay wajiga Shiinaha ee siyaasaddeeda xaddidaadda cudurka faafa ee eber-COVID “waxaa kiciyay qayb ahaan mudaaharaadyo waddanka oo dhan ah oo daba socday dab dad badan ku dhinteen oo ka dhacay Urumqi dabayaaqadii Noofambar”.
Calaamadaha horumarka Horumarka xorriyadda ee uu diiwaangeliyay Freedom House waxaa horseeday doorashooyin iyo wareejinta awoodda ee Latin America iyo Afrika, iyo sidoo kale dib u noqoshada xayiraadaha COVID-19 ee saameeyay xorriyadda isu imaatinka iyo dhaqdhaqaaqa siddeed waddan, sida lagu sheegay warbixinta.