9-Feb-2024
Waxaa la joogaa waqtigii Midowga Afrika uu mowqif adag Iska taagi lahaa gardarrada Itoobiya !!
Qoraaga Aljazeera Tafi Mhaka oo ah falanqeeye arrimaha bulshada iyo siyaasadda, oo shahaadada BA Honors ka ka qaatay Jaamacadda Cape Town ayaa Ururka Midowga Afrika ku canaantay waxqabad la,aan, Iyadoo meelo badan oo qaarada ah ay ka jiraan Xadgudubyo, Qalalaaso iyo xaaldo bani,aadantinimo
AU loogama baahna maanta hadallo maran oo ku saabsan ‘Midnimo’ iyo ‘xiriir walaaltinimo’, balse waxaa looga fadhiyaa go’aamo xoojiya ilaalinta sharciga caalamiga ah si looga hortago xasillooni daro uga sii darto gobolka Geeska Afrika ayuu yiri qoraaga .
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud oo dhawaan la hadlay Al Jazeera ayaa uga digay Itoobiya inaysan isku dayin inay fuliso heshiiskii is-afgaradka ahaa ee (MOU) ee ay la saxiixatay maamulka gooni-goosadka ah ee gobolka Waqooyiga Somalia ee Somaliland.
AU oo aheyd inay ku canaanato hogaanka Itoobiya ilaalin la,aanteeda sharciga caalamiga ah ayaa indhaha ka daboolatay wax ka qabashada tacdiyo bani,aadanimo oo uu ku kacay Abiy.
Ku dhawaad lixdii sano ee uu xukunka hayay, Abiy waxa uu isu muujiyay in uu yahay hogaamiye iska hor imaad ah oo aan ka fiirsasho lahayn oo aan damac ka lahayn in uu ku ciyaaro shuruucda – caalamka iyo tan dalkiisa .
Amnesty International ayaa ku eedaysay ciidamada ammaanka Itoobiya inay gaysteen xadgudubyo halis ah oo ka dhan ah xuquuqul insaanka, oo ay ka mid yihiin dil, xarig wadareed, kufsi iyo isir sifeyn.
Sannadkii hore, waxa uu khalkhal weyn ka abuuray gobolka markii uu ku tilmaamay xaaladda Itoobiya ee dhul la’aanta ah inay tahay “dhibaato jirta” wuxuuna wacad ku maray inuu gorgortan ama xoog ku xaqiijin doono gelitaanka dekedda Badda Cas.
Si kastaba ha ahaatee, Madxweyne Maxamuud ayaa si cad u sheegay inuu u arko saxiixa “MOU” inuu yahay Abiy oo Somalia u cadeeystay dagaal, wuxuuna u soo jeediyay dadku inay u diyaar garoobaan difaaca dalkooda hooyo. ”.
Diblomaasiga ugu sarreeya Midowga Afrika waxa uu shaki la’aan og yahay in saxiixa MOU uu jabinayo qodobbo kala duwan oo ka mid ah Axdiga Qaramada Midoobay iyo Xeerka Dastuuriga ah ee Midowga Afrika iyo in Golaha Nabadda iyo Ammaanka Midowga Afrika ay waajib ku tahay in uu tallaabo qaado “halka madax-bannaanida qaranka iyo madax-bannaanida Xubinta Gobolka uu ugu hanjabayo falal gardarro ah”.
Si kastaba ha ahaatee, Mahamat ma uusan farta ku fiiqin mid ka mid ah hadalka uu ka jeediyay xaaladda. Taas beddelkeeda waxa uu ugu baaqay Soomaaliya iyo Itoobiya labadaba “inay is xakameeyaan, is-dejiyaan oo ay wada hadal macno leh yeeshaan si arrinta xal nabadeed loogu xaliyo, iyadoo la eegayo xalalka Afrikaanka ee dhibaatooyinka Afrika”.
Aynu si cad u sheegno, in indhaha laga qarsado sharci-darrada cad ee suurtagalka ah ee musiibada ah ee mid ka mid ah waddan Afrikaan ah oo ka dhan ah waddan kale looma qaadan karo “xal Afrikaan ah”.
Midowga Afrika waxa uu haystaa heshiisyo, heshiisyo, hab-maamuusyo iyo xeerar la siinayo waddamada khaldan ee booliiska. Waxay awood u leedahay inay ka hortagto dalalka ku xad-gudba shuruucda caalamiga ah – gaar ahaan dembiilayaasha madax-adayga ah sida Itoobiya – waana inay si joogto ah u sameyso.
Khudbad uu ka jeediyay furitaanka kalfadhiga 47-aad ee caadiga ah ee Golaha Wakiilada Joogtada ah ee Midowga Afrika, Mahamat wuxuu sheegay in duulaanka Ruushka ee Ukraine iyo dagaalka Israa’iil ee Gaza uu horseeday “masiibooyinka bini’aadantinimo ee baaxadda weyn ee aan horay loo arag, oo lagu garto quursiga qaawan ee sharciga caalamiga ah.
Dabadeed, nasiib darro, wuxuu soo jeediyay talo yaab leh, nacasnimo iyo cabsi leh oo ku saabsan sida Afrikaanku u xalin karaan isku dhacyada la midka ah ee ka jira qaaradda.
“Waxa kaliya ee ay Afrika ku wajihi karto caqabadaha waqtigeena waa midnimadeeda iyo wadajirkeeda,” ayuu yidhi.
Tani, sida uu qabo Mahamat, ra’iisul wasaarihii hore ee Chad, waa sida aan u xallin karno colaadaha Suudaan iyo Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo.
Taasi waa sida aan u maamuli karno hoggaamiyeyaasha hammigooda xunxun ee ay xafiiltamaan Madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin iyo Ra’iisul Wasaaraha Israel Benjamin Netanyahu’s
Midnimada iyo wadajirka Afrika – ama wax kasta oo fikradahani ay matalaan male-awaalka Mahamat – si cad maahan dawooyinka sharci-darrada aan xadidnayn ee Geeska Afrika.
U heelanaanta aan leexleexa lahayn ee aan loo meel dayin ee lagu fulinayo sharciga caalamiga ah ayaa ah waxa ilaalinaya nabadda qaaradda oo dhan. Sidaa darteed, xad-gudubyada aan tirada lahayn ee Abiy waa inay noqdaan kuwo dhiirigelinaya inuu Midowga Afrika u rogo urur aad u jawaaba oo hufan.
Afrika waa inay beddeshaa sida ay u maamusho isla xisaabtan la’aanta ba’an oo ay u aragto xallinta khilaafaadka. Aynu joojino dhalanteedka ku saabsan “walaalnimada ama walaaltinimada”, taa beddelkeedana aan diiradda saarno ku dhaqanka sharciga oo waqtigeeda ku habboon.
Abiy wuxuu hadda tijaabinayaa go’aanka Afrika ee lagu ilaalinayo madax-bannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya.
AU waa in ay canaanataa Itoobiya oo ay ilaalisaa ruuxa dhabta ah ee sharciga caalamiga ah
