3″ December ” 2021

Komishanka Afrika waxa uu hab-maamuus cusub u diyaariyay Axdiga Afrika ee Xuquuqda Aadanaha oo xoogga saaraya muhiimadda ay leedahay xaqa dadka naafada ahi u leeyihiin waxbarasho, xorriyadda shakhsi ahaaneed, ka qaybgalka siyaasadda iyo xuquuqda la noolaanshaha bulshada.
Guud ahaan madaxda iyo shucuubta dalalka caalamka ayaa manta u dabbaaldegaya xuska maalinta caalamiga ah ee Naafada
Xuska maalinta Naafada waa mid sanadle ah, waxaana lagu dhawaaqay 1992-dii,ka dib kolkii Qaramada Midooay ay soo saartay qaraar tirsugiisu yahay 47/3 oo khuseeya muhiimadda maalintaasi.
Xuskaaan ayaa ujeedku yahay in kor loo qaado fahamka arrimaha naafada iyo in la muujiyo xuquuqda iyo wanaagga ay leeyihiin dadka naafada ah.
Barnaamijka Qaramada Midoobay ee ku aadan xuska maalinta Naafada waxa uu dhiirigalinayaa in la helo isdhexgal bulsho iyo in dadkaasi ay ka qeybgalaan dhinacyada siyaasadda, ganacsiga iyo arrimaha kale ee wax u taraya umadda.
Iyada la raacayo nidaamka Qaramada Midoobay ee ay u dejisay dadka Naafada ah, wuxuu dhigayaa in xuquuqda iyo xorriyaadka aasaasiga ah ay yihiin kuwo aan la leexin karin, la taaban karin oo aan la qaybin karin .
Dadka naafada waxayna ka mid yihiin kuwa ugu daran ee ay dhibaatadu saameysey,waxay u badan yihiin in ay helaan daryeel caafimaad, waxbarasho, shaqo iyo ka qaybgalka bulshada,waana kaliya ee lagu hubiyo in dadka naafada ah aan laga tagin.
Qorshaha Qaramada Midoobay ee 2030-ka ayaa ah in la sii wado horumarka waara ee dadka Naafada ah ,iyadoo aan laga tageyn ballanqaadka la xiriira xaqiijinta xuquuqda dadkaasi.
Qaramada Midoobay waxay soo jeedineysaa in kor loo qaado wacyiga iyo horumarka dadka Naafada ah,isla markaana la dhowro xuquuqda iyo aragtida dadka naafada ah ee dunida

Africa iyo Dadka Naafada ah
Komishanka Afrika waxa uu hab-maamuus cusub u diyaariyay Axdiga Afrika ee Xuquuqda Aadanaha oo xoogga saaraya muhiimadda ay leedahay xaqa dadka naafada ahi u leeyihiin waxbarasho, xorriyadda shakhsi ahaaneed, ka qaybgalka siyaasadda iyo xuquuqda la noolaanshaha bulshada.
Kani waa war la soo dhawaynayo, gaar ahaan dadka naafada ah.
Waxaa ku jira kuwa qaba cudurrada dhimirka, kuwaas oo leh ilaalin yar oo hoos timaada sharciga gudaha iyo kan gobolka ee Afrika. Xataa Axdiga Afrika, oo ah aaladda xuquqda insaanka ee qaaradda, looma sameeyo shuruudo gaar ah iyaga.
Farqigu waxa uu caddaaday 2001 markii Komishanka Afrika uu dhagaystay kiis muhiim u ah Gambia oo ay keeneen u doodayaasha caafimaadka dhimirka. Waxaa loo gudbiyay magaca bukaannada lagu xiray qeybta dhimirka ee Gambia.
Guddigu waxay ogaadeen in Gambia ay ku xad gudubtay dhowr xuquuq oo lagu ilaaliyo Axdiga Afrika. Laakiin, si weyn, waxay go’aansatay in Axdigu aanu ilaalinayn xorriyadda shakhsi ahaaneed ee dadka u xiran sababo caafimaad.
Helitaanka waxa ay taageertay dhaqanka u ogolaanaya dadka qaba jirro dhimir ama itaal darnaan in si xoog ah lagu hayo haddii xadhigooda loo arko mid lagama maarmaan u ah daawaynta. Saamaynta go’aanku waxay ahaayeen kuwo aad u balaadhan, gaar ahaan Afrika halkaas oo dhaqamada iyo dhaqanka ee ku wajahan dadka dhimirka qaba ay ku badan yihiin xad-gudubyada xuquuqul insaanka.
Qaadashada borotokoolka qabyada ah waa tallaabo loo qaaday jihada saxda ah.
Aragtida cudurka dhimirka
Dadka qaba cudurka dhimirku inta badan waa laga qariyaa indhaha dadweynaha. Taas waxaa loo sameeyaa si looga gaashaanto waxyeellada, ama in qoysaskooda laga ilaaliyo ceebta.
Ficiladan oo kale waxay ka yimaaddaan xaqiiqada ah in naafanimada Afrika loo arko inkaar marka loo eego jirro. Dadka qaba naafada dhimirku waa laga naxa oo laga ilaaliyaa bulshada.
Dadka qaba naafanimada dhimirka ayaa sidoo kale si joogto ah loogu hayaa xarumaha caafimaadka dhaqameed iyo machadyada diinta sida xeryaha salaadda. Iyadoo dhaqamadan lagu eedeeyo inay danahooda ku jirto, xadgudubyada xuquuqul insaanka sida silsilad-xidhid, garaacid, gooni-gooni qasab ah iyo diidmada cuntada, ayaa inta badan la soo sheegaa.

Xarumaha caafimaadka dhexdiisa daaweynta dadka qaba naafada dhimirka ayaa sidoo kale ka maqan habka xuquuqul insaanka. Waxa lagu hayn karaa xarumaha caafimaadka ama dhimirka iyada oo aan la helin baadhitaan ku habboon. Xadgudubyo ay ku jiraan jirdil iyo naxariis darro, ciqaab bini’aadanti ka baxsan iyo sharaf dhac ama daweyn ayaa inta badan dhaca.
Tusaale ahaan kiiska Gambiya, qaar ka mid ah tacaddiyada ka jira Qaybta Dhimirka ee Campama waxaa ka mid ah xidhitaan dheer, daaweyn qasab ah, af iyo adayg jireed iyo in lagu khasbo in lagu noolaado xaalad nadaafad darro iyo sharaf dhac ah.
Ilaalinta xuquuqda aadanaha
Habka komishanka ee naafada dhimirka ayaa ahaa mid aan caadi ahayn. Qalabyada kale ee caalamiga ah iyo kuwa caalamiga ah ee xuquuqul insaanka sida Axdiga Caalamiga ah ee Xuquuqda Madaniga iyo Siyaasadda, Axdiga Yurub ee Xuquuqul Insaanka, iyo Axdiga Maraykanka ee Xuquuqul Insaanka waxa ay ilaaliyaan xorriyadda shakhsi ahaaneed ee dadka naafada ah.
Kuwaani waxay sheegayaan in dadka loo xiro kaliya inay qabaan naafo maskaxeed ama jirro ay tahay mid aan loo meel dayin. Axdiga Qaramada Midoobay ee Xuquuqda Dadka Naafada ah wuu sii socdaa. Waxay ku nuuxnuuxsatay in jiritaanka naafanimadu aanay weligeed saldhig ku filan u ahayn xorriyadda laga qaaday.
Hab-maamuuska qabyada ah ee Komishanka Afrika waxa uu ka tarjumayaa qodobadan iyaga oo raadinaya in la ilaaliyo xorriyadda shakhsi ahaaneed ee dadka la nool naafada dhimirka. Waxa ay sheegaysaa in naafanimadu aanay ahayn aasaas ku filan xorriyad ka qaadis.
Haddii dalalka xubnaha ka ah Midowga Afrika ay qaataan oo ay ansixiyaan hab-maamuuska, waxay noqon doontaa sharci-darro in la xiro ama la dhiso dadka dhimirka ka jiran ama naafada ah si fudud cudurkooda.
Tani waa war wanaagsan. Balse qodobada qabyada ah ayaa laga yaabaa in ay iska caabin kala kulmaan wadamada xubnaha ka ah qaarkood. Dawladuhu waa inay sameeyaan ballanqaadyo maaliyadeed oo muhiim ah si loo hubiyo in dadku ay heli karaan xuquuqdooda.
Intaa waxaa dheer, borotokoolka wuxuu u baahan yahay in la sii daayo si loogu hago dawladaha Afrika sidii wax looga qaban lahaa loona ciribtiri lahaa dhaqamada xun xun.
Nidaamku ma arki doonaa iftiinka maalinta?
Komishanku waxa uu ansixiyay qabyo qoraalka ugu dambeeya ee borotokoolka bishii Febraayo 2016. Waxa mar hore loo gudbiyay Midowga Afrika si loo maro hannaanka heshiisyada. Marka habkan la dhammeeyo qabyo-qoraalka hab-maamuuska wuxuu noqon karaa qalab sharci oo ay waddamada xubnaha ka ah Midowga Afrika ay ku ansixiyaan.
Haddii ay taasi dhacdo, dadka naafada ah waxay heli doonaan dariiq kale oo ay ku raadsadaan wax ka qabashada marka xuquuqdooda aan si hufan loo ilaalin gudaha gudaha. Gambia tusaale ahaan, dadka si sabab la’aan ah loogu xidhay naafonimadooda waxay awood u yeelan karaan inay magangalyo ka raadsadaan Komishanka Afrika haddii maxkamadaha guduhu ay ilaalin waayaan xuquuqdooda.
